ءوز حابارىمىز. باس شۋجي شي جينپيڭ 2017-جىلى 12-ايدا جياڭسۋدا قىزمەت تەكسەرگەندە، ءسوز جوق، ناقتى ەكونوميكانى دامىتۋعا، زورايتۋعا باستان-اياق وسكەلەڭ ءمان بەرۋ، ناقتى ەكونوميكانى يگەرۋدە، ءسوز جوق، جاساۋ كاسىبىن ويداعىداي يگەرۋ كەرەك دەپ باسا دارىپتەدى. جياڭسۋ ولكەسىندەگىلەر باس شۋجيدىڭ تاپسىرماسىن ەستە بەرىك ساقتاپ، ناقتى ەكونوميكانىڭ نەگىزىن ۇزدىكسىز بەكەمدەپ جانە زورايتىپ، جاساۋ كاسىبىنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋداعى جەتەكشىلىك جانە تىرەكتىك رولىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى. بيىل 1-توقساندا جياڭسۋ ولكەسى بويىنشا ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنى 2 تريلليون 785 ميلليارد 900 ميلليون يۋانعا جەتىپ، جاساۋ كاسىبىنىڭ ارتقان قۇنىنىڭ ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىنان ۇستايتىن سالىستىرماسى %37.4 كە جەتىپ، ەكونوميكانىڭ ورنىقتى اينالىمىندا ماڭىزدى «ورنىقتىرعىش» رول ساۋلەلەندىردى. 

نانجيڭ جوعارى قارقىندى ءتىستى دوڭگەلەك جاساۋ شەكتى سەرىكتىك سەحىندا، سيفرلى مەڭگەرگىش جونۋ ستانوگى ىشىندەگى  كەسكىش پىشاق كوز ىلەستىرمەي تەز اينالىپ، نەشە مىڭ جىڭ اۋىرلىقتاعى ءتىستى دوڭگەلەك  تىستەرىنىڭ دالدىك پارقىن 0.01 ميلليمەتر  پارقى  كولەمىنەن اسىرماي وندىرۋدە. بۇكىل جەر شارىنداعى جەل ەلەكتر كاسىبى كولەمدەنگەن، جوعارى يقۋاتتانعان دامۋ جاعدايىندا، بۇل سەرىكتىك 12 مەگاۆاتتىق جەلدەتكىشتىڭ اينالعىش تاباق وزەكتى تەحنيكاسىندا قامال الىپ، بۇكىل جەر شارىنداعى بازار يەلەۋ مولشەرى ءۇش ۇلەس جوعارىلادى. كاسىپورىن جاۋاپتىسى حۋ يۋەميڭ بىلاي دەدى: ەۆروپاداعى ەڭ ۇلكەن جەلدەتكىش يقۋاتى 12 مەگاۆات، ءبىز 16 مەگاۆاتتىق جەلدەتكىشتى زەرتتەپ جاساپ جاتىرمىز، بولاشاقتا تەرەڭ تەڭىزدەگى جۇمىس ورىندارىندا ىستەتىلەتىن 20 مەگاۆاتتىق جەلدەتكىش جاساۋعا دايىندالۋدامىز. بيىلعى ءونىم مولشەرى ءبىرشاما زور مولشەردە ارتاتىن بولۋ كەرەك، بۇعان سەنىم بار.

«جياڭسۋ جاساۋ كاسىبىنىڭ» كۇن سايىن ارتىپ وتىرعان ىقپالى مەن باسەكەلىك قۋاتىنىڭ ارتۋىنىڭ ارقاسىندا كاسىپورىنداردىڭ ءوندىرىستى ۇلعايتۋ سەنىمى بارعان سايىن كۇشەيە تۇسۋدە. بيىل ءبىرىنشى توقساندا جياڭسۋ ولكەسى بويىنشا ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنى ۇقساس مەزگىلدەگىدەن %4.6 ارتتى، مۇنىڭ ىشىندە جاساۋ كاسىبىنىڭ ارتقان قۇنى %6.4 ارتىپ، ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىنىڭ ارتۋ قارقىنىنان 1.8 پايىز تەز بولدى. جياڭسۋ ولكەلىك ونەركاسىپ جانە ينفورماتسيالاندىرۋ مەڭگەرمەسى اينالىمدى باقىلاۋ-تەكسەرۋ، سايكەستىرۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى ما كى بىلاي دەدى: جاساۋ كاسىبىنىڭ ورنىقتىرعىشتىق رولى ۇزدىكسىز ساۋلەلەندى. ءبىرىنشى توقساندا جاساۋ كاسىبىنىڭ ارتقان قۇنىنىڭ ىشكى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنىنداعى سالىستىرماسى %37.4 كە جەتىپ، مەملەكەت بويىنشا الدىڭعى ورىندى ساقتادى. بۇل جياڭسۋدىڭ جاساۋ كاسىبىنىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتىن، توزىمدىلىگىن جانە تەبىندىلىگىن تولىق كورسەتەدى. 

جوعارى تەحنيكالى جاساۋ كاسىبىنىڭ ارتۋعا جەتەكشىلىك ەتۋى — بيىل جىل باسىنان بەرگى جياڭسۋ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنداعى جارقىن ءتۇيىن بولدى. ءبىرىنشى توقساندا جياڭسۋدىڭ جوعارى تەحنيكالى جاساۋ كاسىبىنىڭ ارتقان قۇنى ۇقساس مەزگىلدەگىدەن %12.9 ارتىپ، كولەمدەنگەن ونەركاسىپتىڭ ارتقان قۇنىنىڭ ارتۋىنا قوسقان ۇلەسى %44.7 كە جەتىپ، جاڭالىق جاراتۋ ارقىلى دامۋعا دەم بەرۋ ونىمدىلىگى كۇن سايىن كورنەكتىلەنە ءتۇستى. جياڭسۋ ولكەلىك ساناق مەكەمەسى ونەركاسىپ ساناق باسقارماسىنىڭ باستىعى ما جۇن بىلاي دەدى: ءبىرىنشى توقساندا وزىق جاساۋ كاسىبىنە ۋاكىلدىك ەتەتىن جوعارى تەحنيكالى جاساۋ كاسىبى ارتۋعا سەركەلىك ەتتى، كاسىپتىك سالالار بويىنشا ناقتاپ ايتار بولساق، حابارلاسۋ جابدىقتارىن جاساۋ، ەلەكتروندىق جابدىق جاساۋ سياقتى تۇرلەردە ۇقساس مەزگىلدەگىدەن جەكە-جەكە %26 تەن استام جانە %15 تەن استام ارتتى.

كاسىپ تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ ورنىقتىلىعىن قامتاماسىزداندىرۋ جاساۋ كاسىبىنىڭ دامۋى جونىنەن توتەنشە ماڭىزدى. شۇيجوۋ ينجەنەريا مەحانيكا كاسىپ شوعىرىنداعى «تىزبەكتى نەگىزگى كاسىپورىن» رەتىندە، شۇيگۇڭ توبى كوپتەگەن سالاداعى شەشۋشى، وزەكتى تەحنيكالاردان قامال الىپ، جوعارعى-تومەنگى جەلىدەگى كاسىپورىنداردىڭ سايكەسە دامۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى. شۇيگۇڭ توبى ينجەنەريا مەحانيكا شەكتى سەرىكتىگىنىڭ باس القاسى ۋاڭ مين بىلاي دەدى: وزەكتى تەحنيكانى، شەشۋشى تەحنيكانى سۇراپ الۋعا، ساتىپ الۋعا كەلمەيدى، وسى بىرنەشە جىلدا شۇيگۇڭ توبى زەرتتەۋ-تاپقىرلاۋ جاعىنا قوسىلىمدى ارتتىرىپ، نەگىزگى تيجارات كىرىسىنىڭ %4.5 تەن استامىن ۇستايتىن دەڭگەيگە جەتكىزدى، ويتكەنى ءبىزدىڭ بۇل باسەكەمىز قيان-كەسكى باسەكە، العا باسپاساق كەرى شەگىنۋگە اپارىپ سوقتىرادى، شەگىنۋگە بولمايدى. 

بيىل جىل باسىنان بەرى، جياڭسۋ ولكەسىندە فينانستىق قولداۋ تەبىنىن ارتتىرۋ ارقىلى جاساۋ كاسىبىنىڭ قارجى قيىنشىلىعىن شەشۋىنە، جۇقپالى اۋرۋدىڭ ىقپالىنا توتەپ بەرۋىنە بەلسەنە كومەك جاسالدى. 3-ايدىڭ سوڭىندا جياڭسۋدىڭ جاساۋ كاسىبىنىڭ قارىز اقشا قالدىق سوماسى ۇقساس مەزگىلدەگىدەن %23.4 ارتتى. جياڭسۋ بانكە حاۋىپسىزدىگىن باقىلاۋ-باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ 2-دارەجەلى شارلاۋشىسى جوۋ شىڭۋ بىلاي دەدى: جاساۋ كاسىبىندە بيىل جاڭادان تاراتىلعان قارىز اقشاسىنىڭ نەداۋىر بولەگى ورتا، ۇزاق مەرزىمدىك قارىز اقشا بولدى، بۇل قارجىلار باستىسى، تۇراقتى مۇلىككە قارجى قوسۋعا جانە تەحنيكالىق جاڭالاۋعا جۇمسالۋدا، ءبىر جاعىنان ايتقاندا مۇنىڭ ءوزى كوپشىلىكتىڭ بولاشاقتا جياڭسۋدىڭ ونەركاسىپ ەكونوميكاسىنىڭ ارتۋ قۋاتى مەن باسەكەلىك قۋاتىنا بولعان سەنىمى ءالى دە توتەنشە مىعىم ەكەندىگىن كورسەتەدى. 

قازىر جياڭسۋ ولكەسىندە كاسىپ تىزبەگىنىڭ قامداۋ تىزبەگىن سايكەستىرۋ، قامتاماسىزداندىرۋ ءتۇيىندى تۇردە كۇشەيتىلىپ، جۇقپالى اۋرۋدىڭ ىقپالىنا ءبىرشاما زور ۇشىراعان كاسىپورىنداردىڭ تەز ارادا قالپىنا كەلۋىنە دەم بەرىلۋدە. ءار دارەجەلى ۇكىمەت تاراۋلارى ءتۇيىندى زات وندىرەتىن كاسىپورىندار مەن ءتۇيىندى كاسىپ تىزبەگىنىڭ قامداۋ تىزبەگىن، شەشۋشى ءتۇيىندى كاسىپورىنداردى ىرىقتىلىقپەن ۇشتاستىرىپ، «بوگەلىس تۇيىندەرىن» ارىلتۋدى بەلسەنە سايكەستىرۋدە. جياڭسۋ ولكەلىك دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى گاۋ چيڭ بىلاي دەدى: كاسىپ تىزبەگى قامداۋ تىزبەگىنىڭ سەرپىمدىلىگى مەن باسەكەلىك قۋاتىن مەڭگەرۋ قابىلەتىن ونان ارى كۇشەيتىپ، جوعارعى جەلىدەگى كاسىپورىنداردى، تىزبەكتى نەگىزگى كاسىپورىنداردى شوعىرلاندىرۋ ورتالىعى، ورتاشا-شاعىن كاسىپورىنداردى شەشۋشى ءتۇيىن ەتە، جەر-جەردىڭ اناعۇرلىم كوپ فاكتور بايلىعىن كاسىپ تىزبەگىن ساپالاندىرۋعا ۇزدىكسىز باۋراپ، كاسىپ تىزبەگىن كۇشەيتۋ، ساپالاندىرۋ باياندى مەحانيزمىن ۇزدىكسىز زورايتۋ جانە ۇزدىكتەندىرۋ كەرەك.