ءبىر ۇيدەگى ەكى كوممۋنيستىڭ سىرعا تولى حيكاياسى  

−جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعى بايلانىسىمەن ورتالىق راديو-تەلەۆيزيا باس ستانسياسى قازاق راديوسىنىڭ ءتىلشىسى سەرىك راقىم ۇلىنىڭ قارت پارتيا مۇشەسى، قورمال انا، سايالى بايتەرەك، بىلىكتى زاڭگەر قايشا قۇناپيا قىزىمەن وتكىزگەن سۇحباتى

您的浏览器不支持 audio标签

سەرىك راقىم ۇلى:  قۇرمەتتى قايشا اپاي، ءسىز 67 جىلدىق پارتيالىق ستاجى بار قارت پارتيا مۇشەسى ەكەنسىز. عۇمىرناماڭىزعا كوز سالسام، ءسىز از ۇلت قىزدارىنان شىققان الدىڭعى بۋىن پارتيا مۇشەسىنىڭ ءبىرى ساناتىندا التاي ساحاراسىندا جاڭا ءداۋىردىڭ، جاڭا زاماننىڭ جىرىن جىرلاعان العاشقى قارلىعاشتاردىڭ ٴبىرى بولىپ، ءوز مىندەتىنە دەگەن ادالدىق، باۋىرمالدىق، ادامگەرشىلىك ارقىلى جەلىسى ۇزىلمەگەن ءتالىم-تاربيەڭىز، جانە ايەل زاتىنا ءتان نازىكتىك پەن تەرەڭ داريالىق ونەگەڭىز ارقىلى قازاق قىزدارىنىڭ ماقتانشىنا اينالدىڭىز، اسىرەسە جاستاي اتقا ءمىنىپ، ەكى شىلبىر، ءبىر تىزگىن ۇستاعان اسا قادىرلى ابىز قارتىمىز قىدىرباي اقساقالمەن تىزە قوسا وتىرىپ، تەرەڭ پايىممەن ەل يگىلىگى ءۇشىن ىستەگەن يگى جۇمىستارىڭىز تەلەگەي تەڭىز. سەكسەننىڭ زەڭگىرىنە شىعىپ، نەمەرە، شوبەرە ءسۇيىپ، ابىز اناعا اينالعان شاعىڭىزدا كەشكەن عۇمىر، وسكەن داۋرەننىڭ قىزىعى مەن شۇجىعىن، العان تاربيەڭىزدى، تۇيگەن تاجىريبەڭىزدى، ومىرلىك ۇستانىمدارىڭىزبەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، بۇگىنگى قاۋىمعا بايانداساق دەپ وتىرمىن. كوكىرەك كوزى بارلار ءتالىم الىپ ۇمىتىنە-سەنىم جالعاپ، ماقساتىنا–قانات بايلاپ جاتسا نۇر ۇستىنە نۇر ەمەس پە! مىناۋ دوڭگەلەنگەن دۇنيەدە جاماننىڭ كەسەپاتىنان جاقسىنىڭ شاراپاتىن، پارتيانىڭ شۇلەن شۇعىلاسىن كوپ كورگەن انانىڭ ايتار سىرى مەن شەرتەر جىرى دا از ەمەس–اۋ دەپ توپشىلاپ وتىرمىن. ەندەشە سىر-ساندىقتى اشىپ، سۇحباتىمىزعا كوشەلىك. اۋەلى ءسوزدى العاش پارتياعا مۇشە بولىپ، پارتيانىڭ ماپەۋلەۋى مەن تاربيەلەنۋىنە بولەنگەن سوناۋ جاستىق شاعىڭىزدان باستاساق؟ 

قايشا قۇناپيا قىزى: مەن 1936-جىلى 9-ايدا التاي ايماعىنىڭ جەمەنەي اۋدانىندا قاراپايىم شارۋا قۇناپيا قىزباي ۇلىنىڭ شاڭىراعىندا دۇنيەگە كەلىپىن. اكەم قۇناپيا اكە-شەشەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، باۋىر-قارىنداستارىن ەرتىپ باي-ماناپتاردىڭ مالىن باعىپ، ەگىنىن سالىپ، كونە قوعامدا تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىن تارتا ءجۇرىپ پىسىپ-جەتىلگەن، حانزۋشا، موڭعۇلشا ءتىل بىلەتىن كورەگەن، پىسىق ادام بولىپتى. اكەم: ءبىز قينشىلىقتان وقۋ وقىپ، كوكىرەك كوزىمىزدى اشا المادىق، بالام سەن وقۋ وقى، ءبىلىمدى بول" دەپ 1945-جىلى جەمەنەيدە وقۋعا بەردى. 1951-جىلى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ التاي ساحاراسىنا قۇيعان الاۋلى نۇرىنىڭ ارقاسىندا جاڭادان قۇرىلعان التاي ورتا مەكتەبىنە ءتۇسىپ وقىدىم. وسى مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك جاستار وداعىنا مۇشە بولدىم. 1953-جىلى جاز ايىندا ورتالاۋ مەكتەپتى ءبىتىرىپ، تۋعان جەرىم جەمەنەيگە قايتىپ، وداق مۇشەلەرىنىڭ، بەلسەندى جاستاردىڭ قاتارىندا پارتيا ساياساتىن ۇگىتتەۋ سياقتى قيمىلدارعا قاتىناسىپ، جەمەنەي ساحاراسىندا جاڭا ءداۋىردىڭ، جاڭا زاماننىڭ جىرىن جىرلاعان قارلىعاشتاردىڭ، قازاق قىزدارىنىڭ بىرىنە اينالدىم. 

1953-جىلى ءدال مەملەكەت مەرەكەسى − 10-ايدىڭ 1-كۇنى ومىرلىك جولداسىم قىدىرباي ەكەۋمىز جەمەنەي قالاشىعىندا باس قۇراپ وتاۋ كوتەردىك. ءارى وسى ايدا جەمەنەي اۋداندىق حالىق ۇكىمەتىنە قىزمەتكە شىقتىم. 1954-جىلى 8-ايدىڭ 1-كۇنى داڭقپەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولدىم. وسىلايشا مەن جەمەنەي ساحاراسىنا نۇر بولىپ قۇيىلعان پارتيانىڭ شۋاعىنا مالىنىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى از ۇلت قىزدارىنان شىققان الدىڭعى بۋىن پارتيا مۇشەسىنىڭ بىرىنە اينالدىم. وتكەن كۇندە بەلگى كوپ، قازىر مىنە سودان بەرى تۇپ-تۋرا 67 جىل بولىپتى. پارتياعا كىرگەن كەزدەگى بەرگەن سەرتىم ءالى كۇنى ەسىمدە. مەن سول سەرتتى ورىنداۋ جولىندا بار قاجىر-قايراتىمدى، اقىل-پاراساتىمدى پارتيانىڭ زاڭ، سوت ىستەرىنە ارنادىم. 

ءالى ەسىمدە، 1955-جىلى، جەمەنەي اۋداندىق ۇكىمەتتە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن شاعىمدا «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى زاڭىن» ۇگىتتەدىك. ءبىز اتقا ءمىنىپ، جاياۋ ءجۇرىپ، مال شارۋاشىلىق رايوندارىن ارالاپ، مالشى قاۋىمعا پارتيانىڭ ساياساتىن، ەلىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭىن ۇگىتتەيمىز. قايدا بارساق تا: «جاڭا زاماننىڭ قارلىعاشتارى كەلدى، ولار پارتيانىڭ ءۇنىن الا كەلدى» دەپ ىستىق پەيىلدەرىمەن قارسى الىپ جاتۋشى ەدى. سونان ءبىز پارتيانىڭ حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋ دەگەن ۋادەسىنىڭ مۇز تاۋ باۋرايىنداعى مالشى قاۋىمىنىڭ جۇرەگىن نۇرعا بولەگەنىن سەزىنىپ، وزىمىزگە-ءوزىمىز «مەن دە ءومىر بويى حالىق ءۇشىن حالتقىىسىز قىزمەت ىستەيمىن» دەپ ۋادە بەرۋشى ەدىك. سول اۋەلگى ماقساتتىڭ جەبەۋىندە شىن نيەت، تازا پەيىلمەن جارتى عاسىرعا جۋىق قىزمەت ىستەدىم. 

سەرىك راقىم ۇلى: ءسىز، جاڭا ءوزىڭىز ايتقانداي ءبىر ۇيدەگى ەكى كوممۋنيستىڭ ءبىرى، ۇلتىمىزدان شىققان دانا كوكىرەك، بىلىكتى باسشى قىدىرباي مۇرسالام ۇلىمەن 60 جىلدان استام بىرگە عۇمىر كەشىپ، ول كىسىنىڭ قىزمەتىنە جاقىننان جاردەمشى بولدىڭىز، ەندى ارداقتى ابىز قارتىمىزدى ساعىنا ەسكە الا وتىرىپ، ول كىسىنىڭ ءومىر بەلەستەرى تۋرالى اڭگىمە وربىتسەڭىز؟ 

قايشا قۇناپيا قىزى: قىدەڭەڭ ەكەۋىمىز 1952-جىلى تانىسىپ، 1953-جىلى مەملەكەت مەرەكەسى كۇنى توي جاساپ، وتاۋ كوتەردىك. ول كىسى ول كەزدە جەمەنەي 1-رايوننىڭ باستىعى، پارتيانىڭ تاربيەسىندە تاسقىنداعان قىزۋ-ىنتامەن قىزمەت ىستەپ جۇرگەن جاس كادر ەكەن. 

قىدەكەڭ 1930-جىلى 9- ايدا شينجياڭنىڭ جەمەنەي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلىپتى. 1950-جىلى 9-ايدا شينجياڭ بيۋروسىنىڭ كادرلار مەكتەبىندە وقىپ، سول جىلى قىزمەتكە قاتىناسپتى. 1951-جىلى 7- ايدا داڭقپەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولىپتى. 1951-جىلى 9-ايدان باستاپ جەمەنەي اۋدانىنىڭ 2-رايونىندا استىق الۋ قىزمەت گرۋپپاسىنىڭ باستىعى، 1-رايونىنىڭ ورىنباسار باستىعى، اۋداندىق پارتكوم اۋىل-قىستاق قىزمەت ءبولىمىنىڭ ورىنباسار باستىعى بولدى. 1956-جىلى 9- ايدان باستاپ جەمەنەي اۋداندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى، التاي ايماقتىق پارتكوم ەگىن، مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ ورىنباسار باستىعى بولىپ قىزمەت ىستەدى. 1960-جىلى 1-ايدا التاي ايماقتىق اكىمشىلىك مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار ءۋاليى، ايماقتىق وندىرىسكە قولباسشىلىق ەتۋ گرۋپپاسىنىڭ ورىنباسار باستىعى بولدى. 1972-جىلى 12-ايدا اۆتونوميالى رايوندىق توڭكەرىستىك كوميتەت وندىرىسكە قولباسشىلىق ەتۋ گرۋپپاسى قازىنا-ساۋدا گرۋپپاسىنىڭ ورىنباسار باستىعى، قازىنا كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى بولدى. 1977-جىلى 1-ايدا اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار باس حاتشىسى، اۆتونوميالى رايوندىق قازىنا-ساۋدا كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى بولدى. 1981-جىلى 7-ايدا اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى بولىپ تاعايىندالدى، 1983-جىلى 6-ايدا اۆتونوميالى رايوننىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى بولىپ تاعايىندالدى، 1993-جىلى 1-ايدا اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى بولىپ تاعايىندالدى. 1999-جىلى 4-ايدا داڭقپەن دەمالىسقا شىقتى. بۇل جىلنامالى ءتىزىپ وتىرعانداعى سەبەبىم، قىدەكەڭنىڭ پارتيانىڭ تاربيەلەۋىندە نەگىزگى ساتىدان باستاپ قىزمەت ىستەپ، بىرتە-بىرتە اۆتونوميالى رايون باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولۋ بارىسىنىڭ − پارتياعا دەگەن ادالدىعى، پارتيانىڭ تاربيەلەۋى جانە ءوزىنىڭ پارتيانىڭ، حالىقتىڭ ۇمىتىنەن شىعۋ ءۇشىن قىزمەت ىستەۋدەن تانباعان قالتىقسىز ەڭبەگىنىڭ ارقاسى ەكەنىن دالەلدەۋ. سوندىقتان دا ول كىسى اۋىلىنىڭ، ەلىنىڭ، ءار ۇلت ۇل-قىزدارىنىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ تاڭداۋلى مۇشەسى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ىسكەر باسشىسى (تەمىر داۋامات)، قازاق ۇلتىنان شىققان جوعارى دارەجەلى باسشى كادر، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا، قوعامنىڭ ورنىقتىلىعىنا، ۇلتتار ىنتىماعىنا وراسان زور ۇلەس قوسقان، حالىق قۇرمەتىنە بولەنگەن قارت باسشى (ۋاڭ لىچۋان)، اۆتونوميالى رايوننىڭ ەكونوميكالىق قىزمەتىنە باسشىلىق ەتكەن كاسىپتىك مامان (جاڭ سىشۋە)، اۆتونوميالى رايوننىڭ قازىنا-ساۋدا جۇيەسىن شىرىق يىرگەن باسشى، قازاقتان شىققان ەكونوميست (سۇلتان جانبولاتوۆ) سياقتى داڭقتى اتاقتارعا يە بولدى. ال قىدەكەڭنىڭ بيىك ادامدىق قاسيەتىن، ولشەۋسىز ازاماتتىق ەڭبەگىن، اياۋلى جار بولعان، قامقور اكە بولعان ىزگى مىنەزىن تۇگەندەپ وتىرۋدىڭ ءسوزى ۇزاق! 

مەنىڭ ءبىر بىلەرىم: قىدەكەڭ پارتيانىڭ تاربيەلەۋىندە ەل جۇمىسىنا جەگىلگەن سوناۋ جاستىق شاعىنان بەرى پارتيا مەن حالىقتىڭ ۇلكەن جۇگىن ارقالاپ، نار جولىندا جۇك قالتىرماعان، جاۋاپكەرشىلىگى تاۋداي، ابرويلى قىزمەتتەردىڭ ۇددەسىنەن شىققان باسشى؛ ەل ءىسى جولىندا ەشقاشان ارىدىم-شارشادىم دەمەگەن ەڭبەكقور ۇل؛ ءومىردىڭ قىسپاعىندا جاسىماعان، التىن تاڭىندا تاسىماعان قاجىرلى دا قاراپايىم ازامات ەدى. مۇنىڭ ءبارىن مەن ايتپاسام دا ەل بىلەدى، ءوتىپ بارا جاتقان تاريح كۋا. ول كىسى:

ءوزىڭسىڭ تۋعان ەلىم جان اشىرىم، 

ءومىردىڭ سەنەن تابام بار اسىلىن. 

سەرتىم سول قىزمەت ەتەم وزدەرىڭە، 

كەۋدەمنەن كەتكەنشە ۇشىپ قارا شىبىن.-دەگەن ازاماتتىق ۋادەسىن تولىق ورىنداپ كەتتى. ارينە، حالىقتىڭ ۇلى بولا بىلگەن قىدەكەڭ تۋرالى حالىقىنىڭ ءوزى ايتاتىنىنا سەنەمىن!!

سەرىك راقىم ۇلى: ءسىز پارتيامىزدىڭ زاڭ سالاسىندا 40 جىلعا تارتا قىزمەت ىستەگەن، قازاق ۇلتى قىزدارىنان العاشقىلارىنىڭ ءبىرى بولىپ زاڭ سالاسىندا قىزمەت اتقارعان اتى زاتىنا ساي زاڭگەرسىز. ءسىزدىڭ جاڭاعى «حالىق ءۇشىن قالتىقسىز قىزمەت ىستەيمىن» دەگەن ۋادەڭىزدە وسى سالادا قىزمەت ىستەگەن ەڭبەكتەرىڭىز ارقىلى جۇزەگە اسقان بولار؟ 

قايشا قۇناپيا قىزى: ءيا، مەنىڭ پارتيامىزدىڭ زاڭ سالاسىندا، سوت سالاسىندا قىزمەت ىستەۋىم سوناۋ 1953-جىلى العاش قىزمەتكە قاتىناسقان شاعىمنان باستالدى دەسەم بولادى. سول ۋاقىتتا جەمەنەي اۋداندىق پارتكومنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا پارتيانىڭ ساياساتىن، قاتىستى زاڭ-ەرەجەلەردى ۇگىتتەۋدەن باستالدى. 1955-جىلى 8-ايدا، جەمەنەي اۋداندىق پارتكوم مەنى التاي ايماقتىق پارتيا مەكتەبىنە وقۋعا جىبەردى. تۇڭعىشىم كۇلاشقا اۋىر اياق كەزىم ەدى، ءبىراق، قوعامدىق قىزمەتكە قاتىناسا كەلىپ، نازاريالىق ءبىلىمىمنىڭ تاياز ەكەنىن سەزىپ قينالىپ جۇرگەمىن. پارتيانىڭ، ۇيىمنىڭ بەرگەن قامقورلىعى مەن ورايىن قالت جىبەرمەي قۇلشىنا ۇيرەندىم. مەن ول مەكتەپتە جارتى جىل ديالەكتيكالىق ماتەرياليزىم، تاريحي ماتەرياليزىم، ماركسيزىم-لەنيزىم، ماۋ زىدۇڭ يدەياسىن، پارتيا تاريحىن جانە سول كەزدە جۇرگىزىلگەن اۋىل-قىستاق رەفورماسى ساياساتىن ۇيرەنىپ، نازاريالىق ءبىلىمىمدى تولىقتاي ءتۇستىم. مۇنىڭ ءبارى كەيىنگى زاڭ سالاسىندا قىزمەت ىستەۋىمە نەگىز قالادى. 1956-جىلى سول كەزدەگى قىزمەت قاجەتىمەن جەمەنەي اۋداندىق حالىق ۇكىمەتىنەن جەمەنەي اۋداندىق حالىق سوت مەكەمەسىنە اۋىسىپ بارىپ، زاڭ، سوت سالاسىندا 40 جىلعا تاياۋ قىزمەت ىستەپ، 1992-جىلى داڭقپەن دەمالىسقا شىقتىم.

مەن العاش سوت قىزمەتىنە قاتىناسقان جىلدارى جەمەنەي اۋداندىق پارتكومنىڭ ۇيىمداستىرۋىنا ساي قاي جەردە دەلو تۋىلسا سول جەرگە بارىپ «كوشپەلى سوت» ۇيىمداستىرىپ اشىپ، دەلونى ءبىر جاقتى ەتىپ، قوعام تىنشتىعىن، ءتارتىبىن ساقتاۋشى ءارى زاڭ ۇگىتىن جۇرگىزۋشى بولدىق. 1950-جىلى «ۇيلەنۋ زاڭى» جاريالاندى. جاڭا جۇڭگودا تۇڭعىش جاريالانعان وسى جاڭا زاڭدى جەمەنەي ساحاراسىندا، ونان التاي اۋدانى (قازىرگى التاي قالاسى) كولەمىندە ۇگىتتەۋگە كوپ ۇلەس قوستىم. بارىمىزگە بەلگىلى كونە قوعامدا ايەلدەر مەن بالالاردىڭ ۇقىق-مۇددەسى تەڭسىزدىككە ۇشىرادى. مەن وسى تەڭسىزدىكتى جويۋ، ايەلدەر مەن بالالاردىڭ ۇقىق-مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن جاڭا «ۇيلەنۋ زاڭىنداعى» بەلگىلەنگەن پرينسيپتەرگە ساي انا-بالالاردىڭ ۇقىق مۇددەسىن قورعاۋ، وتباسىنىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋ جاقتارىندا بەلسەنە قىزمەت ىستەۋگە قۇلشىندىم. 

اۆتونوميالى رايوندىق جوعارى حالىق سوت مەكەمەسىنە اۋىسىپ كەلگەننەن كەيىن، تالاي جىلعى ۇيرەنۋىم، قىزمەت امالياتىم ارقىلى ءتۇرلى سەبەپتەردەن وبالدى بولعان دەلولاردى اداقتاۋ، زاڭدى ۇگىتتەۋ، زاڭ اتقارۋدا ءادىل بولۋ پرينسيپىن ۇستانىپ، جولداسىم قىدىربايدىڭ «سوت قىزمەتى قاربالاس، كوماندروپكاسى دا كوپ، باسقا سالاعا ويىسىپ قىزمەت ىستەمەيسىڭ بە» دەگەن پىكىرىنە :«مەن سوت قىزمەتىنە توسەلىپ قالدىم، تالاي جىلعى تاجىريبەم مەن ۇيرەنۋىمدى ساۋلەلەندىرۋىم كەرەك» دەپ سوت قىزمەتىن ىستەي بەردىم. 

مەن زاڭ قىزمەتى بارىسىندا كۇندەلىكتى قىزمەتىمە بىرلەستىرىپ، انالار مەن بالالاردىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىنە ساياتىن ىستەردە زاڭ پرينسيپتەرىن قاتاڭ اتقارىپ، 10 شاقتى پاناسىز بالالار مەن جابىر كورگەن 40 قا تارتا انالارعا ەلىمىزدىڭ ءادىل زاڭىنا سۇيەنە وتىرىپ شىعار جول كورسەتىپ، ولاردىڭ ءومىردىڭ قالىپتى ارناسىنا تۇسىرىنە سەپتىگىم ءتيدى. 

كەزىندە اۆتونوميالى رايوندىق قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى بولعان ءبىر جولداس 1962-جىلى ناقاق جازالانىپ كەتىپتى. جوعارى حالىق سوت مەكەمەسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى قىزمەتتەسىم گو فىڭسىڭ ەكەۋىمىزگە وسى دەلونى قايتا قاراۋدى تاپسىردى. دەلو ءبىرشاما كۇردەلى ەكەن، ءبىراق، ءبىز زاڭ تارماقتارى بويىنشا ءادىل تەكسەرىپ-زەرتتەپ، دەلونىڭ ناقاق ەكەنىن انىقتاپ دوكلات ەتتىك. كەيىن ۇيىم الگى جولداستىڭ ورىنباسار مەڭگەرمە دارەجەلى قىزمەتىن قالىپنا كەلتىردى. بۇل مەنىڭ ۇزاق جىلدىق سوت قىزمەتىندە ىستەگەن تالاي-تالاي ىستەرىمنىڭ ويىما ءتۇسىپ وتىرعان ءبىر كىشكەنتاي مىسالى-عوي.

ۇزاق جىل زاڭ سالاسىندا ىستەگەن ەڭبەگىمدى ەسكەرگەن پارتيا ۇيىمى ماعان سەنىپ سوت سالاسىنداعى ماڭىزدى قىزمەتتەردى دە جۇكتەدى. اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ 10-ءماجىلىسىنىڭ ماقۇلداۋىمەن 0123-ءنومىرلى قىزمەتكە تاعايىنداۋ بۇيرىعى بويىنشا 1985-جىلى 1-ايدىڭ 5-كۇنى اۆتونوميالى رايوندىق جوعارى حالىق سوت مەكەمەسىنىڭ سۋديالىعىنا تاعايىندالدىم. 1989-جىلى 2-ايدىڭ 22-كۇنى اۆتونوميالى رايوندىق 7-كەزەكتى حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ 6-ءماجىلىسىنىڭ ماقۇلداۋىمەن 1989-جىلى 3-ايدىڭ 10-كۇنى شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق جوعارى حالىق سوت مەكەمەسى قىلمستى ىستەر 2-تيىڭنىڭ ورىنباسار باستىعى جانە سوت كەڭەسىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالدىم. 

مەن سوت قىزمەتىن ىستەگەن كەزىندە زاڭ تاربيەسى ۇگىتىنە قاتتى دەم قويدىم، سوناۋ 1980-جىلداردان باستاپ، «شينجياڭ گازەتى»، «شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسى»، «زاڭ اياسى جۋرنالى» سياقتى مەديالاردا «قىلمىستى ىستەر قىلمستىلارىنا قاتاڭ سوققى بەرۋ جۇرت كوڭىلىن شاتتاندىرۋدا»؛ «ايەلدەر مەن بالالاردىڭ زاڭدى ۇقىق مۇددەسىنە زيان جەتكىزەتىن ارەكەتتەرگە قاتاڭ تيىم سالۋ كەرەك»؛ «ەلىمىزدىڭ سوتسياليستىك ۇيلەنۋ زاڭىنا ادال بولايىق»؛ «كادرلار قوسىنىن تولىقتىرۋ ولشەمىنە تاباندى بولىپ، وتكەلدى مىقتاپ يگەرەيىك» قاتارلى ماقالالار جازىپ جاريالادىم. 1989-جىلى 12-ايدا «ازاماتتىق ۇقىعىڭىزعا سۇعاناقتىق جاسالسا قايتار ەدىڭىز» دەگەن كىتاپتى حانزۋ تىلىنەن اۋدارىپ باستىردىم. مۇنىڭ سىرتىندا ورتالىق قوعامدىق پاندەر اكادەمياسى زاڭ عىلىمدار زەرتتەۋ گرۋپپاسىنىڭ قىلمىستى ىستەر زاڭى جونىندە جازعان كەيبىر تۇسىندىرمەلەر نەگىزىندە ءۇرىمجى اۋدانىنىڭ اۋىل-قىستاقتارى سياقتى نەگىزگى ساتىلارعا بارىپ، ناق مايدان لەكسيا سويلەپ زاڭ ۇگىتىن جۇرگىزدىم. 

2012-جىلى «ءومىر ەلەستەرى» اتتى ەسسە-ماقالالار كىتابىم شينجياڭ حالىق باسپاسى جاعىنان جارىق كوردى. وسى كىتاپتىڭ قاق جارتىسىنان استامى ۇزاق جىلدىق قىزمەت تاجىريبەم نەگىزىندە زاڭدى ۇگىتتەۋ جونىندەگى ماقالالارىم ەدى. 

سەرىك راقىم ۇلى: ءسىزدى اياۋلى جار، ابىز انا رەتىندە بىلەمىز. ايەل ءۇيدىڭ التىن قازىعى دەگەندەي قازىر ءبىر اۋلەتتىڭ التىن شاڭىراعىنىڭ بەرەكەسىنىڭ ۇيتقىسى بولىپ وتىرسىز. ۇزاق جىلدىق ءومىر ساپارىڭىزداعى ۇرپاق تاربيەلەۋ، وتباسى بەرەكەسى تۋرالى ونەگەڭىز ەل اراسىندا اڭىز بولىپ ايتىلۋدا. ەندەشە، ابىز انانىڭ ۇلاعاتتى ٴتالىم-تاربيەسىن تىڭداساق؟

قايشا قۇناپيا قىزى: 

اي تۋىپ، شىعىستان كۇن كۇلىمدەدى،

ءاز حالقىم ۇلىم دەدى، قىزىم دەدى.

 قوساق عۇمىر−قوس عۇمىر الپىس جىلعى،

وتە شىقتى ءبىر كۇندەي بىلىنبەدى،-دەگەن قىدەكەڭنىڭ ءبىر ولەڭى بار. سول كىسى ايتقانداي، 60 جىلدان استام ەڭبەكپەن وتكەن بەرەكەلى قوساق عۇمىر مەنى ادال جار، جاراسىمدى جۇباي، ۇل-قىزدارىمنىڭ شەشەسى، نەمەرە-شوبەرەلەرىمنىڭ اجەسى ەتتى. بۇل كۇندەرى ءوزىمنىڭ 1 قىز، 4 ۇلىمنان تاراعان 10 نەمەرە، 6 شۇبەرە ءسۇيىپ، وردالى شاڭىراققا اينالعان قۇتتى ۇيىمدە ۇرپاقتارىمنىڭ سين كورىپ، كۇتىمىندە وتىرمىن.

بالا تاربيەسى جونىندە ايتسام، الدىمەن بالا ءۇشىن انانىڭ مەيىرىمى، ماحابباتى تىم قىمبات ەكەنىن ايتار ەدىم. انا بالاعا ءيىپ بەرگەن اق سۇتىمەن بىرگە بويىنداعى مەيىرىمىن، ماحابباتىن، سۇيىسپەنشىلىگىن بەرەدى. سول ارقىلى بالانىڭ بويىنا ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك داريدى. ءبىز جاس ۋاقىتىمىزدا قىدەكەڭ ەكەۋمىز قىزمەتتىڭ قاربالاستىعى دەپ بالالاردى اكە-شەشەلەرىمىزگە، تۋعان-تۋىسقاندارىمىزعا باعىپ-قاقتىرعان كەزىمىز بولدى. ءبىراق، ءبىز قاي-قاشاندا بالالاردى اكەلىك، شەشەلىك مەيىردەن، پەيىلدەن كەنجە قالتىرماۋعا تىرىستىق. ونان سوڭ، بالالار وقۋ وقىپ ەس كىرگەننەن كەيىن ولارعا بەرەتىن تاربيەم، ايتاتىن اقىلىمدى ەڭ الدىمەن ءوز باسىمنان ىستەۋگە، ءوز باسىمنان ونەگە كورسەتۋگە قۇلشىندىم. بۇل مەنىڭ بالا تاربيەسىندەگى ومىرلىك تاجىريبەم. ايتقان ءسوزىڭ مەن بەرگەن تاربيەڭ ەكى ءتۇرلى بولسا ءوز بالاڭ بولسادا مويىندامايدى. ياعني، بالاعا قۇلشىنا ۇيرەنۋدى تالاپ ەتكەنىڭدە ءوزىڭ دە ۇيرەنۋىڭ، ۇيرەنۋىڭ ناتيجەڭ ارقىلى بالانى جەتەكتەۋىڭ ءتيىس. بالام ەڭبەكشىل بولسىن دەسەڭ ءوزىڭ ەڭبەكشىل بولۋىڭ، ەڭبەگىڭنىڭ جەمىسى ارقىلى بالانى اسەلەندىرۋىڭ قاجەت! تاعى دا ءبىرى، بالانىڭ ۇيرەنۋدە، تۇرمىستا ءتارتىپتى، رەتتى بولۋىن قاداعالاۋىڭ، قوعامداعى كەيبىر جاعىمسىز اسەرلەردەن اۋاشالاپ قالۋىڭ، قاشاندا، وڭ ەنەرگيامەن سۋسىنداتۋىڭ كەرەك. پارتيا نۇرىن توككەن باقىتتى زاماننىڭ، قىدەكەڭ ەكەۋمىزدىڭ تاربيەمىزدىڭ ارقاسىندا مەنىڭ بالالارىم دا شەتىنەن كوممۋنيست بولىپ، پارتيانىڭ تاربيەلەۋىندە وتان ءۇشىن، حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەپ، باقىتتى ءومىردىڭ ءور جولىن باستى. قازىر نەمەرە-شوبەرلەرىم دە اتاسى مەن اجەسىنىڭ، اكە-شەشەلەرىنىڭ ءىزىن قۋىپ كەلەدى. 

ال وتباسى بەرەكەسى دەگەن ءسوز − ەكى ادامنىڭ ءوزارا سيلاستىعى، تۇسىنگى، ءبىرىن-ءبىرى قولداۋى دەگەندىك. قىدەكەڭ ەكەۋمىز، قانشا قاربالاس قىزمەت ىستەستەك تە، كەيدە ءتىپتى، قيىنشىلىققا جولىعىپ، جالعان جالامەن جارالانساقتا ءبىر-ءبىرىمىزدى قولداۋدان جازبادىق. مەن بىردە قىدەكەڭە :« مەن قانشالىق قاربالاستىقپەن قىزمەت ىستەسەم دە ۇيگە، بالالارعا ءوزىم قارادىم، بالالاردى ءوزىم تاربيەلەدىم ءسىزدىڭ قىزمەتىڭىزگە ىقپال تيگىزبەدىم» دەگەنىمدى ول كىسى «راس، راس...» دەپ كۇلگەنى بار. ونى ايتىپ وتىرعانىم وتباسىلىق باقىتتى ءومىر ادالدىقتان، تۇسىنكتەن، قۇرمەتتەن، ءوزارا كومەكتەن تۇراتىنىن وسى ورايدا تاعى دا ءبىر داتتەپ قويۋ. 

قىدەكەم: «بەرەكەلى وتباسى ىنتىماقتى قوعامدىق ورتانىڭ نەگىزى»،-دەپ ايتىپ وتىرۋشى ەدى. ول كىسى ءوز ءسوزىن ءومىر، ءتۇرمىس امالياتىندا دالەلدەپ كەتتى. ءبىر وشاقتان تاماق ىشكەن الپىس جىلعى عۇمىرىمىزدا، مۇمكىن، ىدىس-اياق سىلدىراعان كەزدەر دە بولعان شىعار، ءبىراق، ءوزارا قۇرمەتتەسىزدىك ىستەپ، وتباسى بەرەكەسىن كەتىرگەن شاقتارىمىز بولعانى جوق. قىدەكەڭ مەرەي اسقان ساۋلەلى شاقتارىندا بولسىن، الدە وڭ مەن سولدان سوققان بورانداردىڭ لەبى ءتيىپ، قاجىعان، قايرانداعان شاقتارى بولسىن بارلىق كەزدە جان ۇيامىزدا سابىرلى، ساباز مىنەزدەن ءبىر اۋماي كەتتى، بارىندا تاسىمادى، جوعىندا جاسىمادى. وسى مىنەز بەن قاسيەت ءارقاشان، وتباسىمىزدىڭ ءتۇتىنىنىڭ ءتۇزۋ ۇشا بەرۋىنە شەكسىز كۇش باعىشتادى دەپ ويلايمىن. قازىر قىدەكەڭ شاڭىراعى انە سول مىنەز بەن قاسيەتتىڭ ارقاسى بولۋى كەرەك، ءبىراز ەل قادىر تۇتاتىن قارا شاڭىراقتىڭ بىرىنە اينالدى. ۇل-قىزى ءوسىپ-ءوندى، اكە ىزىمەن، انا ونەگەسىمەن ەل ءۇشىن ەڭبەك ەتتى. ال مەن: 

... ورتاسىندا ءوزىڭ شاشقان قوقىمنىڭ، 

ءوزىڭ جوقسىڭ، وزىڭە ۇقساپ وتىرمىن.-دەپ اقىندار جىرلاعانداي، قارا شاڭىراعىمىزدىڭ بەرەكەسى مەن مەرەكەسىنەن جاراتىلعان ۇرپاقتارىمىزدىڭ، نەمەرە مەن شۇبەرەلەرىمىزدىڭ اراسىندا وتىرعانىما ماقتانىش ەتەمىن.

مەن 67 جىلدىق ستاجى بار قارت پارتيا مۇشەسى رەتىندە، اسىرەسە، مال شارۋاشىلىق وڭىرىندەگى پارتياعا العاش كىرگەن قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرى رەتىندە دانا پارتياعا العىس جاۋدىرماي تۇرا المايمىن. پارتيانىڭ تاربيەلەۋى مەن قامقورلىعى بولماسا ءبىزدىڭ وسىناۋ باقىتتى ءومىرىمىز دە بولماس ەدى. مىنە سول داڭقتى پارتيامىز قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىق مەرەي تويى دا كەلدى. قازىر ەلىمىز شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزىم يدەياسىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن، اۋەلگى ماقساتتان اينىماي، ارىنداپ العا تارتىپ كەلەدى. وسى مەرەيلى ساتتە، داڭقتى پارتياعا تاعى ءبىر مارتەبە العىس ايتامىن! 

来源：中央广播电视总台

记者：赛力克

微信制作：阿依娜