قوردالى عىلىمنىڭ قۇلاگەرى، تارلان تاريحتىڭ مۇراگەرى

 

 

 

جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعى بايلانىسىمەن ورتالىق راديو-تەلەۆيزيا باس ستانسياسى قازاق راديوسىنىڭ ءتىلشىسى سەرىك راقىم ۇلىنىڭ قارىمدى قالامى، تاريحتىڭ مامانى جاقىپءجۇنىس ۇلىمەن وتكىزگەن سۇحباتى

您的浏览器不支持 audio标签

سەرىك راقىم ۇلى:   تارعىل تاستاردان تاڭبانى تانىتقان تاريح تارلانى، اعا زەرتتەۋشى(پروفەسسور) جاقىپ ءجۇنىس ۇلى 1958-جىلدان 1963-جىلعا دەيىن بەيجيڭ داشۋەسىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن تامامداپ، باكلاۋىرلىق سالاۋاتىن ەنشىلەگەن. وسىلايشا ول گومورو، جيان بوزان قاتارلى ايگىلى تاريحشى عالىمداردان ءتالىم العان، ەلىمىزدەگى جوعارى ماعلۇماتقا يە تۇڭعىش قازاق زيالىلارىنىڭ ءبىرى. تاريحتىڭ تارلانبوزى حالقىمىزدىڭ وقۋ-اعارتۋ ىستەرى مەن عىلىمي زەرتتەۋ ىستەرىنە 40 جىلدان استام قىرپۋلى قىزمەت اتقارىپ، ماڭداي تەرىن توگىپ، جەمىستى ەڭبەك ەتتى. ال ەندى جاقىپ اعا تاريحشى، زەردەلى زەرتتەۋشى سالاۋاتىڭىزبەن، اڭگىمەنى بۇل كۇندەرى دابىرالى ورىستەتىلىپ جاتقان پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ، وتكەننەن ءنار قابىلداۋ جانە اۋەلگى ماقسات پەن بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ اياسىنداعى كەلەلى كەڭەسىڭىزدەن باستاپ ساباقتاساق؟

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى: جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بۇكىل ەلدەگى ٵر ۇلت حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ، قايسارلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، يمپەرياليزم، فەۆداليزم، بيۋروكرات كاپيتاليزم سىندى ٷش ۇلكەن تاۋدى قۇلاتىپ، ۇلتتىق دەربەستىكتى، حالىقتىڭ ازاتتىعىن، مەملەكەتتىڭ ءبىر تۇتاستىعىن جانە قوعامنىڭ ورنىقتىلىعىن ىسكە اسىردى. ماركسيزمنىڭ اقيقاتىن ەلىمىزدىڭ ءىس جۇزىندىگىنە ۇشتاستىرا قولدانىپ، اۋىل-قىستاق ارقىلى قالانى الۋ، اكىمياتقا قارۋلى كۇرەسپەن جەتۋ سىندى دۇرىس توڭكەرىس جولىن ۇستانىپ، 28 جىل ولىسپەي-بەرىسپەيتىن شايقاسىپ، جاڭا دەموكراتيالىق توڭكەرىستى ورىنداپ، ەلىمىزدى سان مىڭ جىلدىق فەودالدىق دارا بيلىكتەن ازات ەتىپ، حالىق دەموكراتياسىن ىسكە اسىرىپ، كەدەي، مەشەۋ كۇيدەگى ەسكى جۇڭگونى كوركەيگەن، قۇدىرەتتەنگەن شىت جاڭا بەينەگە ەنگىزىپ، جۇڭحۋا ۇلتتارىنىڭ ۇلى كوركەيۋى سىندى بۇرىن-سوڭدى بولماعان نۇرلى بولاشاققا قول جەتكىزدى. جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشى — جۇڭگو حالقىنا باقىت اپەرۋ، جۇڭحۋا ۇلتتارىن كوركەيتۋ. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى — جۇڭگو حالقىن باقىت جولىنا باستايتىن پارتيا، سونداي-اق، كۇللى ادامزاتتىڭ العاباسارلىق ىستەرى ءۇشىن كۇرەسەتىن ساياسي پارتيا، ءبىز كوممۋنيستەر قالىڭ حالىقتىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىنە ۋاكىلدىك ەتۋدى، ونى قورعاۋدى جانە ىسكە اسىرۋدى ەڭ جوعارى ولشەم ەتىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ ايتقانداي، بۇكىل حالىقتى رەفورما، دامۋ جەتىستىكتەرىنە كەنەلتىپ، قالىڭ حالىق بۇقاراسىنا تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن جانە حاۋىپسىزدىك سەزىمىن بايىتۋىمىز كەرەك.

 

 جوۋ ىنلاي زۇڭليدىڭ دوكلاتىن تىڭداۋ بەلەتى

 

ءبىز تاريحتى جاقسى ۇيرەنۋىمىز، وتە-موتە جۇڭگو ەرتە زامان تاريحىن، جۇڭگو تاياۋ زامان تاريحىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ تاريحىن ويداعىداي ۇيرەنگەندە ەلىمىزدى، ەلىمىزدىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن جانە دامۋ كەزەڭدەرىن، جۇڭگونىڭ وسىزامانعى ماركسيزمىن تۇسىنە الامىز. مۇنىڭ ءوزى پارتيا جاعدايىن، ەل جاعدايىن دۇرىس ءتۇسىنۋ، بولاشاققا دۇرىس شەرۋ تارتۋ ءۇشىن توتەنشە قاجەتتى ءبىلىم، ويتكەنى، تاريح-ەڭ تاماشا وقۋلىق. بىزدەر توڭكەرىستىك اعا بۋىنداردىڭ جۇڭگو توڭكەرىس ىستەرى ءۇشىن توككەن ىستىق قانى مەن ارناعان ءومىرىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. جاڭا جۇڭگو وڭاي-وسپاق قولعا كەلگەن جوق. بىزدەر پارتيا تاريحىن، جاڭا جۇڭگو تاريحىن ويداعىداي ۇيرەنىپ جانە ءتۇسىنىپ، حالىققا دۇرىس باسشىلىق ەتە وتىرىپ، سوتسياليستىك قۇرىلىس ىستەرىنە تاباندى بولىپ، ونى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرۋىمىز كەرەك. كەزەكتە ەلىمىز الەمدەگى باي، قۇدىرەتتى ەلدەر قاتارىندا دۇنيەنىڭ شىعىسىنان اسقاق ەڭسە كوتەردى. جۇڭگو الەمدەگى باي، قۇدىرەتتى ەلدەردىڭ الدىڭعى لەگىنەن ورىن الدى. بۇل جاعداي تۇتاس جۇڭگو حالقىنىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان ارمانى ەدى. ءبىز مۇنان بىلاي دا باس شۋجي شي جينپيڭ ۋاكىلدىك ەتكەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ دانا جەتەكشىلىگىندە، اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاي، جالعاستى تۇردە كۇرەس جاساۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. تۇتاس ەلىمىز، سونىڭ ىشىندە شينجياڭ جونىنەن ايتقاندا، ۇلتتار ارا بەرەكە-بىرلىكتى قورعاۋ، ورنىقتىلىقتى ساقتاۋ، جەمەنقورلىققا قارسى تۇرۋ، ءوندىرىس، شارۋاشىلىقتى تىنباي العا ىلگەرىلەتۋ، عىلىم-تەحنيكانى دامىتۋ، ۆيرۋسقا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ ءبار-بارى دە ەرتەڭگى بولاشاق ءۇشىن ىستەلەتىن قىزمەت. بۇعان ءاربىر كوممۋنيست اسا جاۋاپكەرلىكپەن قاراۋعا ءتيىس. مەن ءبىر قارت كوممۋنيست رەتىندە، پارتيامىزدىڭ ءتارتىپ-ەرەجەسىنە قاتاڭ بويسۇنىپ، پارتيا مەن ۇكىمەتىمىزدىڭ زاڭ-جارلىقتارىن ءناسيحاتتاۋ سىندى بورىشىمنىڭ بار ەكەنىن ەش ۋاقىتتا ەستەن شىعارمايمىن. بارلىق قيمىل-ارەكەتتە پارتيامەن بولعان ءبىر اۋىزدىلىقتى ساقتاۋعا قاي-قاشان دا دايىنمىن. ويتكەنى، وسىنداي جوعارى دارەجەلى ءبىلىمدى ماعان تەك پارتيا عانا بەرگەن. ەگەر، پارتيا بولماسا وسى كۇنگە جەتۋىم دە مۇلدە مۇمكىن ەمەس ەدى. وسى سەبەپتى دە پارتياعا ماڭگى بورىشتارلىق سەزىممەن العىس ايتامىن.

اكەسى ءجۇنىس جەكسەنباي ۇلى، شەشەسى كۇلىسقان تۇمارباي قىزى

 

سەرىك راقىم ۇلى:  ءسىزدىڭ زەردەلى زەرتتەۋشىلىك قادامىڭىزعا كوز سالا وتىرىپ، سوناۋ 20 جاستاعى ستۋدەنت شاعىڭىزدا قولىڭىزعا قالام الىپ، جۇڭحۋا ۇلتتارىنىڭ تاريحي ۇلى دوستىعى تۋرالى تىرناق الدى تۋىندىڭىز سانالاتىن «حانزۋ حالقى مەن از ساندى ۇلتتاردىڭ ەجەلگى بىرلىگى—تاريحتىڭ وشپەس ارحيۆى» اتتى ەڭبەگىڭىز «ىلە گازەتى»نىڭ 1958-جىلى 5-ايدىڭ 20-كۇنگى (جالپى 114-سان) سانىندا جاريالانعانىن كورىپ وتىرمىز. حالقىمىزدىڭ «تەگى ءبىر تەپپەيدى، ءتۇبى ءبىر كەتپەيدى»-دەگەن دانا ءتالىمىن بۇگىنگى ۇرپاق ونەگە رەتىندە ۇستانسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار دەگەن ويدامىز. بۇل ۇلى كوشكە سەتىنەمەگەن سەرى مىنەزىڭىزبەن، الىدەءوز ۇلەسىڭىزدى قوسىپ كەلەسىز، ولاي بولسا وزىڭىزدىڭ ءتول كەشىرمەلەرىڭىز جايىندا توقتالىپ وتسەڭىز.

«پارتيادا بولعان داڭقتى 50 جىل» ەستەلىك مەدالىن الدى

 

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى: مەن كۇنەس اۋدانىنىڭ تالدى اۋىلى اقشي قىستاعىندا كەدەي شارۋا وتباسىندا ءومىر ەسىگىن اشتىم، اكەم ءجۇنىس ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەر كىسى بولاتىن. شەشەم كۇلىسقان سىمەر، جانۇيانىڭ قورمالى ەدى. اكەم قولى قىسقا بولسا دا كوڭىلى دارقان، شارۋانىڭ ىمى-جىمىن بىلەتىن كوزقاراقتى جان ەدى. وتباسىمىزدا اسەن (كومپارتيا مۇشەسى)، ۇسەن، تاكەن ەسىمدى ءۇش اعام، ماكەن (كومپارتيا مۇشەسى) اتتى ءبىر ءىنىم، گۇلبارقان اتتى ءبىر اپايىم، كەرىمقان، قازىقان ەسىمدى ەكى قارىنداسىم بولدى. ءبىر جىلى اكەم تۇرمىس قاجەتىنە بولا قىسىر ەمگەن ءبىر قىزىل الا ۇرعاشى تايىنشاسىن داۋلەتباي ەسىمدى باي شارۋاعا التى جارىم كەز ماتاعا ايىرباستايدى. سوندا داۋلەتباي ماتانى بەرىپ، «بۇل تايىنشا سەنىڭ قولىڭدا تۇرا تۇرسىن، كەيىن كەلىپ الامىن»-دەپ كەتەدى. سونىمەن، 1936-جىلدىڭ 5-ايىنىڭ ءبىر كۇنى داۋلەتباي قايتا ايلانىپ كەلىپ، اكەمە: «سيىرلاردى بالالارىڭا دەرەۋ جينات، ايداپ كەتكەلى كەلدىم»،-دەيدى، سوندا اكەم ءجۇنىس قالجىڭ-شىنى ارالاس: «وي بايەكە! قاي سيىرلاردى ايتاسىڭ؟ ءبىر تايىنشاڭ قالماپ پا ەدى مۇندا»،-دەيدى. بايەكەڭ تۇلان-تۇتىپ: «سول تايىنشا ءوسىپ 5-6 سيىر بولدى دەپ ەستىدىم، دەرەۋ سونى الدىما سال»-دەگەندە، اكەم ءجۇنىس: «ەندەشە مەنىڭ تالاي جىلدىق باققان اقىمدى بەرەسىڭ» دەگەندە، داۋلەتباي: «قايداعى اقىنى ايتىپ تۇرسىڭ، ەكى-ءۇش سيىردىڭ ءسۇتىن ءىشىپ بالالارىڭ مارقايدى عوي»-دەگەن ءۋاج كورسەتەدى. اقىر-اياعىندا ەكەۋى بىتىمگە كەلىپ، ءبىر ساۋىن سيىردى ساۋىن ىشۋگە اكەمە مايعا بەرەتىن، ونىڭ ەسەسىنە ءبىر ۇلىن بايدىڭ سيىرىن باعۋعا بەرەتىن بولىپ كەلىسىپ، ەرتەسى اكەم 8 جاسقا تولماعان، بەلىم بەكىپ، قابىرعام قاتپاعان، التى ادىم الىسقا باسپاعان مەنى بايدىڭ ۇيىنە اپارىپ سالدى. مەنىڭ كىسى ەسىگىندەگى بالا باقتاشىلىق، اتقا جەڭىل تەلپەكبايلىق ءومىرىم باستالىپ، ءبىر سيىردى ساۋىپ ىشۋگە بولا بايدىڭ بوقتىعى مەن زىكىنەۋىنە بويىم ۇيرەنىپ، ايتقانعا كونىپ، ايداعانعا جۇرەتىن «جاقاش» اتتى باقتاشى، باسىبايلى جالشى بولىپ شىعا كەلدىم. اكە-شەشە الدىنداعى، اعا-ءىنى قاسىنداعى ەركە بالالىق، اۋىلدا تايىنشا ءمىنىپ، قوزى-لاق قۋالاعان كۇندەرىم الىستا قالىپ، مال باعىپ ءورىسىم كەڭىگەنىمەن، سيىر قورانىڭ كۇيبەڭىمەن تىنىسىم تارايىپ، قارا تۇنەك كۇندەر ەڭسەمدى باسىپ، قوعامدىق ادىلەتسىزدىك پەن راقىمسىزدىق قابىرعاما قاتتى باتىپ، مۇنداي باسىبايلى كۇننەن قۇتىلىپ، باس بوستاندىققا قول جەتكىزۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن ارمان بولدى.

ىلە پەداگوگيكا داشۋەسىنىڭ باسشلارى قارت پارتيا مۇشەلەرىنە ەستەلىك مەدال ۇسىندى  

 

1947-جىلى 9-ايدا تالدى توران مەكتەبىنىڭ وقۋشى قابىلداۋ جۇمىسى باستالىپ، وقۋشى جيناپ جۇرگەن جابىقباي مۇعالىم مەنى داۋلەتباي بايدىڭ ۇيىنەن قوياردا قويماي الىپ كەتىپ، اۋەلدەگى جاقىپ ەسىمىم بويىنشا مەكتەپ تىزىمىنە الدىردى. 1947-جىلى 9-ايدان 1952-جىلى 7-ايعا دەيىن وسى انا مەكتەپ قۇشاعىندا وقىپ ءبىلىم الۋ بارىسىندا كوزىم اشىلىپ، كوكىرەگىم ويانىپ، ءبىرقىدىرۋ ىستەردى ىستەۋگە ىنتا تانىتىپ تۇراتىن بولدىم. ءبىلىم ۇيرەنۋدەن سىرت، جەرگىلىكتى ورىننىڭ استىق باجىسىن جيناۋ، ۇگىت، ءناسيحات، كەشكى ساۋاتسىزدىقتى جويۋ سىندى قىزمەتتەرىنە كومەكتەستىم. 1951-جىلعى جالپى حالىقتىق سايلام قىزمەتىنە وقۋشىلار ۋاكىلى بولىپ قاتىناستىم. جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسى مەكتەبىمىزگە كەلىپ تۇنەگەندە، ازاتتىق ارميا جاۋىنگەرلەرىن تۇڭعىش رەت كورىپ، ەل مەن جەردى قورعاپ، حالىق قامىن جەيتىن جانسەبىل جاۋىنگەرلەرگە قاباعات ءتانتى بولىپ، ءوزىمدى قاشان ارميا قاتارىندا بولامىن دەپ ارمانداپ ەدىم. اكە-شەشەمنىڭ قولى قىسقا بولىپ، داپتەر، قارىنداش الا الماي قينالعاندا، ءوزىم سىبىرتكى ءتۇيۋدى ۇيرەنىپ، تۇيگەن سىبىرتكىمدى ساتىپ، جەكە باستىق قيىنشىلىعىمدى شەشىپ وتىردىم. ءبىر جولى بەستوبەدەن وقۋدان ۇيگە قايتىپ كەلە جاتىپ، شاقپى وزەنىنەن وتە الماي تۇرعان ءبىزدى اتپەن ءبىر-بىردەن وتكىزىپ سالىپ، سۋ بولعان داپتەرىمىزدىڭ ورنىنا سۋ جاڭا داپتەر، قارىنداش بەرگەن كەزىندەگى 3-رايون شۋجيى گو ۋىنسايدىڭ پارتيالى كادر ەكەنىن ءبىلىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ حالىقشىلدىعىن، قامقورلىعىن بالا جاستان سەزىنىپ ەدىم. 1952-جىلى 5-ايدىڭ 20-كۇنى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنداعى العاباسار جاستاردىڭ بۇقارالىق ۇيىمى، قالىڭ جاستاردىڭ اماليات بارىسىندا كوممۋنيزىمدى ۇيرەنەتىن مەكتەبى، پارتيانىڭ قولقاناتى جانە زاپاس قوسىنى بولعان كوممۋنيستىك جاستار وداعىنا كۇنەس اۋداندىق جاستار وداق كوميتەتىنىڭ كادرلارى تاكەن ءجۇنىس ۇلى، كامىل سەيت ۇلىنىڭ تانىستىرۋىمەن مۇشە بولىپ، كوپتەن ويلاعان اسىل ارمانىم ورىندالىپ، شەكسىز قۋانىشقا جانە داڭق سەزىمىنە بولەندىم.

1952-جىلى 9-ايدان 1954-جىلى 7-ايعا دەيىن، كۇنەس اۋداندىق ورتالاۋ مەكتەپتە وقىپ، جۇيەلى ءبىلىم الىپ، وي-سانام اجەپتاۋىر اشىلدى، جاستار وداعىنىڭ قىزمەتىن بەلسەنە ىستەپ، مەكتەپ ۇيىستىرعان توعان قازۋ، ءزامبىل توقۋ، سۋ باستاۋ سىندى جۇمىستاردى مەكتەپ جەتەكشىلىگىمەن بىرگە ىستەدىك. ءبىرجاعىنان قينالىپ جۇرسەك تە، ەندى ءبىر جاقتان ءوزىمىزدى شەكسىز باقىتتى، داڭقتى سەزىندىك.

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى تالدى توران انا مەكتەبىندە ( 1981- جىلى 7- اي)

 

1954-جىلى 8-ايدا ورتالاۋدى بىتىرگەن بىرنەشەۋىمىز ۇرىمجىدەگى جوعارى مەكتەپتەن وقۋشى قابىلداۋعا مۇعالىم كەلەدى ەكەن دەگەن حاباردى ەستىپ، اسىعىس-ۇسىگىس جايلاۋدان تۇستىك. ويعا ءتۇسىپ اۋداننان ۇعىسقان ەدىك، ولار ىلە ءبىلىم جۇرتىنان وقۋشى قابىلداۋعا مۇعالىم كەلدى، ال، ۇرىمجىدەن وقۋشى قابىلداۋعا بيىل مۇعالىم كەلمەيدى دەدى، سونىمەن ىلە ءبىلىم جۇرتىنان وقۋشى قابىلداۋعا كەلگەن مۇعالىمدەرگە سويلەسسەك، ولار دا بيىل ۇرىمجىدەگى جوعارى مەكتەپتەن وقۋشى قابىلداۋعا مۇعالىم كەلمەيدى، بىزدەن باسقا وقۋشى قابىلدايتىن ورىن جوق، بىزدەن وقىڭدار، ءبىر اپتادان كەيىن ەمتيحان باستالادى، سول ەمتيحاننان وتسەڭدەر بىزگە قابىلداناسىڭدار، ەگەر اسىعامىن دەسەڭدەر ورتالاۋدى بىتىرگەن كۋالىك ماتەريالدارىڭدى بىزگە تاپسىرىپ بەرىڭدەر، تولىمدى بولسا ءبىز تانىستىرۋ جازىپ مەكتەپكە جولداپ بەرەمىز دەدى. امالسىزدان ماقۇل بولعان ءبىز ونىڭ تانىستىرۋ قاعازىن الىپ قۇلجاعا قاراي جول الدىق. كوتەك اربامەن ەكى كۇن جول ءجۇرىپ،جاڭبىرلاتىپ توعىزتاراۋداعى دەڭگە كەلىپ قوندىق. ەرتەسى سوندا ۇرىمجىدەن وقۋشى قابىلداۋعا كەلگەن ەكى مۇعالىمدى جولىقتىرىپ، جاعدايىمىزدى ايتىپ، كۋالىكتەرىمىزدى كورسەتىپ، شينجياڭ شۋەيۋانىنا رەسمي وقۋشى بولىپ قابىلداندىق. سونىمەن كوكتەن تىلەگەنىمىز جەردەن تابىلىپ، قۋانىشىمىز قوينىمىزعا سيماي، ۇرىمجىگە جول الدىق. شينجياڭ شۋەيۋانىنا بارعاسىن تاريح-جاعراپيا كاسىبىنە ءبولىنىپ، سوندا جۇڭگو تاريحى، جاعراپيا، ماركسيزم-لەنينيزم ساباقتارىن جۇيەلى ۇيرەنىپ، ساياسي ورەمىز بيىكتەپ، دۇنيەگە، ومىرگە بولعان كوزقاراسىمىز ايقىندالا ءتۇستى. 1956-جىلى 11-ايدا بايتۇرسىن، رازيلا اتتى مۇعالىمدەردىڭ تانىستىرۋىمەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا داڭقپەن مۇشە بولدىم. 1957-جىلى 7-ايدا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، مەكتەپتە وقىتۋشى بولىپ ورنالاسىپ، تاريح-جاعراپيا كافەدراسىنا ءبولىندىم. مەكتەپ باسشىلىعىنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا، 1957-جىلى 11-ايدا ورتالىق ۇلتتار شۋەيۋانىنا(قازىر داشۋە) مەملەكەت ءتىلىن ۇيرەنۋگە بارىپ، كەلەسى جىلدىڭ 7-ايىنا دەيىن مەملەكەت ءتىلىن ۇيرەنۋمەن بىرگە، مەكتەپ كىتاپحاناسىنان تاريح، ساياسي كىتاپتاردى سىرتتاي ۇيرەنىپ، ساياسي ساۋيامدى جوعارىلاتا ءتۇستىم، سونداي-اق 1958-جىلى 5-ايدا، مەكتەپ جاعىنان ۇيىمداسىپ، شىسانليڭ سۋ قويماسىن جاساۋ مەملەكەتتىك دابىرالى ەڭبەگىنە قاتىناسىپ، ءوزىمىزدى قيىنشىلىقتى جەڭۋ يراداسى، دەنە قۋات جاقتارىنان سومداي تۇستىك. وسى جىلى 4-ايدا تۋىپ وسكەن جەرىم شينجياڭدا ءجۇرىلىپ جاتقان بۋرجۋازيا وڭشىلدىعىنا، جەرگىلىكتى ۇلتشىلدىققا قارسى تۇرۋ ساياسي كۇرەسىنە ءبىر كوممۋنيست تۇرعىسىنان ءۇن قاتۋ ءۇشىن، «حانزۋ حالقى مەن از ۇلتتاردىڭ ەجەلگى بىرلىگى— تاريحتىڭ وشپەس ارحيۆى» اتتى العاشقى ساياسي تاقىرىپتاعى ماقالامدى جازىپ، «ىلە گازەتىنىڭ» 1958-جىلى 5-ايدىڭ 20-كۇنگى سانىنا جاريالادىم. ماقالادا حانزۋ حالقى مەن از ۇلت حالىقتارىنىڭ ىشكى-سىرتقى قارسى كۇشتەرگە ەجەلدەن بىرلىكتە كۇرەس جۇرگىزىپ وتاندى قورعاۋ، ۇلتتار ىنتىماعىن نىعايتۋ جولىندا ۇنەمى ءبىرىن-ءبىرى قولداپ كەلگەندىگىن، ولاردىڭ اراسىندا ەكونوميكالىق قاتىناس قانا ەمەس، ساياسي، مادەنيەتتىك قارىم-قاتىناس تا ەرتە زامانداردان تامىر تارتىپ قالىپتاسقاندىعى باياندالعان. شينجياڭ جۇڭگونىڭ ايرىلماس ءبىر بولەگى، وتانىمىزدىڭ تاريحىن جۇڭگو ۇلتتارى بىرگە جاراتقان، جۇڭگو تەڭ ۇقىقتى ۇلتتاردىڭ سوتسياليستىك ۇلى سەمياسى... سىندى مازمۇندار ايتىلدى.

شينجياڭ داشۋەسىنىڭ «جۇرەگىم شىعىس دەپ سوعادى» اتىنداعى استاناعا جاياۋ ساپار اترەتىندەگىلەر گانسۋ ولكەسى حۇينيڭ قالا- شىعىىنداعى قىزىل ارمياىنىڭ ەكى باعىتتاعى ۇزاق جورىق ەكى ديۆزياسىنىڭ توعىسقان عيماراتى الدىندا قىزىل ارميا ساقا جاۋىنگەرلەرىمەن بىرگە

 

1958-جىلى 7-ايدا ەلىمىزدەگى ماڭداي الدى وقۋ ورداسى بولعان بەيجيڭ داشۋەسى تاريح فاكۋلتەتىنە سول جىلى 702-ءنومىرلى وقۋشى بولىپ تىزىمگە الىنىپ ورنالاستىم. سول جەردە ماركسيزم-لەنينيزم، جۇڭگو تاريحى، جۇڭگو ەرتە زامان تاريحى، جۇڭگو تاياۋ زامان تاريحى، جۇڭگو وسىزامان تاريحى، فيلوسوفيا، ساياسي ەكونوميكا، بايىرعى حانزۋ ءتىلى قاتارلى ساباقتار بويىنشا گومورو، جان بوزان سىندى ايتۋلى پروفەسسورلاردان 5 جىل ساباق الدىم. وتە-موتە ەلىمىزدىڭ ءتول تاريحىن بەرىلە ۇيرەنىپ، ۇلى وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمدى تەرەڭدەتتىم. مۇندا ساباقتارىمدى ۇڭىلە ۇيرەنۋمەن بىرگە، ساباقتان تىسقارى ۋاقىتتاردا بەيجيڭ داشۋەسىنىڭ قوردالى كىتاپحاناسىنا بارىپ، شينجياڭ تاريحىنىڭ جەرگىلىكتى جانە جۇڭگو ۇلتتارىنا قاتىستى ماتەريالداردى ەرىنبەي ىزدەدىم. وقۋدىڭ سوڭعى كەزدەرىندە ۇيرەنگەن ءبىلىمىم نەگىزىندە تاريح، ۇلتتار تۋرالى تاقىرىپتاردا قالام تەربەپ، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتى جايلى كىتاپتاردى اۋدارىپ، باسپا ورىندارىنا ۇسىندىم. مەكتەپ بىتىرەتىن كەزدە، جەتەكشى مۇعالىمنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا «چيڭ پاتشالىعىنىڭ تۇڭجى، گۋاڭشي جىلدارىندا شينجياڭدى قايتارىپ الۋ بارىسى جانە شينجياڭ ولكەسىن قۇرۋ ماسەلەسى تۋرالى» دەگەن تاقىرىپتا مەكتەپ ءبىتىرۋ ديسسەرتاتسيا جازىپ، مەكتەپتى ۇزدىك ناتيجەمەن تامادادىم. قۋانىشپەن ايتاتىن ءبىر ءىس، 7-ايدىڭ 21-كۇنى ساعات 8:00 دە جوۋ ىنلاي زۇڭليدىڭ حالىق سارايىندا مەكتەپ بىتىرگەن ستۋدەنتتەرگە جاساعان ەل ءىشى-سىرتى، حالىقارالىق جاعداي جونىندەگى دوكلاتىن قۇشىرلانا تىڭداپ، توبەمىز كوككە جەتكەندەي قاباعات قۋاندىق. جوۋ زۇڭليدىڭ بۇل دوكلاتتا بەرگەن تاپتىق كوزقاراس، ۇيرەنۋ كوزقاراسى تۋرالى ءتالىمى قوعام تابالدىرىعىن اتتاعالى وتىرعان بىزدەرگە نۇرلى شىراق باعدارناما بولىپ، وي-سانامىزعا بالداي باتىپ، سۋداي ءسىڭدى.

您的浏览器不支持 audio标签

سەرىك راقىم ۇلى: ءار قانداي ادامنىڭ عىلىمداعى داڭعىل جولعا تۇسۋىنە الدىڭعى تولقىننىڭ ىقپالى بولەك بولادى. كەزىندە ماعان بەرگەن ءبىر سۇحباتىڭىزدا، ۇستازىم جيان بوزاننىڭ «تىرىسىپ وقىپ، تۋعان جەرىڭىنىڭ، ءوز ۇلتىڭنىڭ تاريحىن زەرتتەۋدىڭ تاعانىن مىقتاپ قالاپ ال»-دەگەن ءتالىمىن ەسىمدە بەرىك ساقتاپ كەلەمىن دەگەن ەدىڭىز. اناۋ قالىڭدىعى قارىستاي جادىگەرلەردىڭ جازىلۋى ءۇشىن كوممۋنيستىك رۋح، تاريح عىلىمىنا دەگەن قاتاڭ جاۋاپكەرشىلىك، ۇستازعا ءتان پەرۋايىم پەيىل، وسكەلەڭ گۋمانيستىك ۇستانىم كەرەك ەكەنى بەلگىلى. كەزىندە، حالقىمىزدىڭ ايگىلى تاريحشى عالىمى نىعىمەت مىڭجاني: «... جاقىپ ءجۇنىس ۇلى قازاق تاريحىنا قاتىستى كوپتەگەن قۇندى ماقالا جازدى، اسىرەسە، ونىڭ باسپاعا ۇسىنعان ‹‹تاريحي ءبىلىم سوزدىگى›› اتتى ەڭبەگى تاريح زەرتتەۋ سالاسىنداعى ۇلكەن جاڭالىق دەپ بىلەمىن» دەپ جازعانى جادىمىزدا. ەندى حالىققا بەرگەن ەسەلى ەڭبەكتەرىڭىزدىڭ استارىنداعى ىزدەنىس ىزدەرىنە كەزەك بەرسەك.

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى جاياۋ ساپارمەن يان-انگە باردى

 

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى: 1963-جىلى 8-ايدا انا مەكتەبىم شينجياڭ داشۋەسىنە ورالىپ، ءوزىمنىڭ بۇرىنعى تاريح كافەدراما ورنالاسىپ، پارتيا تاريحى، جۇڭگونىڭ ەرتە زامان تاريحىنان ساباق بەردىم. مۇنىڭ ىشىندە، جۇڭگونىڭ ەرتە زامان تاريحىنان ەكى تىلدە كونىسپەك دايىنداپ، بىرنەشە كلاسقا ساباق ءوتتىم. سونىمەن بىرگە، تاريح كافەدراسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ، تولىقتاۋ جۇمىسىنا كومەكتەستىم. پارتيا ياچەيكاسىنىڭ ۇگىتىنە جاۋاپتى قىزمەتكەرى بولىپ، ياچەيكانىڭ جۇمىستارىنا دا ءبىر كىسىدەي ات سالىسىپ، نە كەرەكتىڭ بارىنەن تابىلدىم.

 

1964-جىلى 10-ايدا، شينجياڭ قوعامدىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ شينجياڭ تاريحىن جازۋ قىزمەتىنە قاتىناستىم.

 

1966-جىلى جازدا، ۇيىمنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا ءپىشان اۋدانىندا سوتسياليستىك ءتالىم-تاربيە قىزمەتىنە قاتىناسىپ، پارتيانىڭ ساياساتىن ۇگىتتەدىم، كەدەي ەگىنشىلەرمەن ۇشتە بىرگە بولدىم.

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى جاياۋ ساپارلاپ استانامىز بەيجيڭگە باردى 

 

سەرىك راقىم ۇلى: قادىرمەندى جاقىپ اعا وسى ارادا بىلايعى جۇرت كوپ بىلە بەرمەيتىن ءبىر اڭگىمەگە كەزەك بەرىپ، سونان وزەكتى تاقىرىپتى ارمەن قاراي ساباقتاساق، ءسىز بەستى اساۋداي اۋىزدىعىن شايناعان، سەكسەۋىلدىڭ شوعىنداي بوپ جايناعان جالىندى جاستىق شاعىڭىزدا وسكەلەڭ كوممۋنيستىك رۋحتىڭ جەبەۋىندە، ءبىرقىدىرۋ ستۋدەنتتەردى باستاپ بەيجيڭگە بارىپ، ءتوراعا ماۋ زىدۇڭدى كورەمىز دەپ ساپار شەككەن ەكەنسىز، بۇل كىسى قىزىعارلىق تاقىرىپ ەكەن. ءبىز قۇربان تۇلىم اتايدىڭ بەيجيڭگە بارعانىن كوپ ەستۋشى ەدىك، مىنەكي ەندى حالقىمىز ۇلاندارىنان العاش بولىپ، قانداي ءبىر قايسارلىق، اسقاق جىگەردىڭ جەتەگىمەن، العان بەتتەن قايتپاي ۇدىرە العا تارتىپ، بەيجيڭگە جەتكەن جالىندى ساپارىڭىزدان حاباردار بولۋدىڭ باقىتى بۇيرىپ وتىر، ەندەشە وسى قوردالى اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتىڭىزشى؟ 

شينجياڭ داشۋەسىنىڭ «جۇرەگىم شىعىس دەپ سوعادى» اتىنداعى استاناعا جاياۋ ساپار اترەتىنىڭ ۇگىت قاعازى

 

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى: جارايدى، 1966-جىلى 10-ايدىڭ 25-كۇنى، شينجياڭ داشۋەگى گۋان جيليان، تۇرعان (قىرعىز)، جۋ ياڭگۇي، ۋاڭ شيڭتاڭ (ايەل)، مۇقتابار (ايەل، وزبەك)، ءسامۋدىن ءالقازى ۇلى، ليۋ تۇڭلياڭ قاتارلى كوممۋنيست وقىتۋشىلاردى ءوزىم باس بولىپ ۇيىمداستىرىپ، قىزىل ارميانىڭ رۋحىنا مۇراگەرلىك ەتىپ، استانامىز بەيجيڭگە ءتوراعا ماۋ زىدۇڭدى كورۋگە جول الدىق. «جۇرەگىم شىعىس دەپ سوعادى» اتتى ۇزاق ساپار تۋىمىز، دايىنداعان ۇگىت ماتەريالىمىز، بويسۇناتىن ءتارتىپ-ءتۇزىمىمىز بولدى. ۋاقىتتىق ياچەيكامىزدى قۇرىپ ارەدىگىندە تۇرمىس جيىنىن اشىپ وتىردىق. جول-جونەكەي كەزدەسكەن ەگىنشىلەرمەن اڭگىمە دۇكەنىن قۇرىپ، ەڭبەگىنە قول ۇشىن بەرەتىنبىز، دەمالىس كەزدەرىندە «كومپارتيا بولماسا جاڭا جۇڭگو بولماس ەدى» قاتارلى قىزىل اندەردى اسقاقتاتا ايتىپ، اسقاق جىگەرمەن شەرۋ تارتاتىنبىز. 10-ايدىڭ 28-كۇنى تۇرپانعا جەتكەنىمىزدە، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمىنىڭ باستىعىن جىبەرىپ، ءبىزدى تۇرپاننان لانجوۋعا دەيىن پويەزعا وتىرىپ، سودان ارى قاراي جاياۋ ساپار شەگۋىمىزدى ءناسيحاتتادى. ءبىز وسى كەڭەستى قۇپ كورىپ، لانجوۋعا دەيىن پويەزعا وتىردىق. ۇزاق ساپار اترەتىمىز 1966-جىلى 11-ايدىڭ 9-كۇنى گانسۋ ولكەسىنىڭ حۇينيڭ قالاشىعىنداعى جۇڭگو قىزىل ارمياسىنىڭ ەكى باعىتتاعى ەكى ديۆزياسى توعىسقان عيماراتتا ساقا قىزىل ارميا جاۋىنگەرلەرىمەن اڭگىمەلەسىپ، سۋرەتكە ءتۇسىپ، ەستەلىك قالدىردىق.

 

1966-جىلى 11-ايدىڭ 25-كۇنى جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ وشاعى بولعان يان-انعا جاياۋ ءجۇرىپ ءوتىپ، ونداعى توڭكەرىستىك جايلاردى ەكسكۋرتسيالاپ، سۋرەتكە تۇستىك. وندا 3 كۇن ايالداپ جاياۋ ساپارىمىزدى قايتا جالعاستىرىپ، 1966-جىلى 12-ايدىڭ 9-كۇنى شانشي ولكەسىنىڭ ۋنشۇي اۋدانى ۋنجوۋشي قىستاعىنداعى توڭكەرىستىك قاھارمان ليۋ حۋلاننىڭ زيرات باسىنا بارىپ، قۇرباننىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتتىك.

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى شىسانليڭ سۋ قويماسىن سالۋ ەڭبەگىنە كەتىپ بارادى 

( الدىڭعى تۋ ۇستاعان ادام)

 

1966-جىلى 12-ايدىڭ 16-كۇنى، كەزىندە چىن يىڭگۇي جولداستىڭ باستاماشىلدىعىمەن كەدەيلىكتىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ، حالىقتى بايۋ جولىنا باستاۋدىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىسى بولعان داجايعا بارىپ، ەكسكۋرتسيالاپ، ولاردىڭ مۇقالماس قاجىر-قايراتىنان، توڭكەرىستىك رۋحىن ۇيرەندىك.

 

1966-جىلى 12-ايدىڭ 18-كۇنى، حىبەي ولكەسىنىڭ شىجياجۋاڭ قالاسىنا جاياۋلاپ جەتىپ، سول جەردەگى قۇرباندار ەسكەرتكىش سارايىن ەكسكۋرتسيالاپ، توڭكەرىستىك قۇربانداردىڭ ەرلىك ءىس ىزدەرىمەن تانىسىپ، ەرلىك جىگەرىمىزدى ۇشتادىق. 1966-جىلى 12-ايدىڭ 20-كۇنى (سەيسەنبى)، حالىقارالىق ينتەرناتسيوناليزمشىل جاۋىنگەر بەتيۋن شيپاگەردىڭ زيرات باسىنا بارىپ تاعزىم ەتتىك.

 

1966-جىلى 12-ايدىڭ 27-كۇنى، اترەتىمىز ەكى اي ەكى كۇن جاياۋ ءجۇرىپ، 4192 كيلومەتر جول باسىپ، اڭساعان استانامىز بەيجيڭگە امان-ەسەن جەتتى. بەيجيڭ قالالىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ قابىلداۋ ورنى ءبىزدى قابىلداپ، قاتىستى ورنالاستىرۋلار جاسادى.

 

ۇزاق جاياۋ ساپاردى ءساتتى ورىنداپ مەكتەپكە ورالعان سوڭ، 1967-جىلى كۇزدە تۇرمىستانىپ سەميالى بولىپ، وتباسىمىز كەمەڭگەر پارتيامىزدىڭ قامقورلىعىندا وپالى ۇلكەن ورداعا اينالدى.

بەيجىيڭ داشۋەسىىن ءبىتىرۋ ەستەلىگى

 

سەرىك راقىم ۇلى: جارايدى اعا، بۇل سىزدەردىڭ سوناۋ جاستىق داۋىردەن باستاپ كوممۋنيستىك سانامەن سۋارىلعان ساناتتى ۇرپاق ەكەندىكتەرىڭىزدى دالەلدەيتىن جارقىن باستاما ەكەن، ەندى اڭگىمەنى عىلىمداعى ىزدەنىس جولدارىڭىزبەن قابىستىرىپ ارمەن قاراي جالعاستىرا بەرىڭىز؟

 

1972-جىلى ۇيىمنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا ۇلتتار باسپاسىنا بارىپ، ماركس-ەنگەلستىڭ 6 كىتابىن، «ماۋ زىدۇڭ تاڭدامالى شىعارمالارىنىڭ» 5-تومىن، اۋدارۋ جانە ماۋ زىدۇڭنىڭ 4 تومىنىڭ اۋدارماسىن قايتا قاراپ بەكىتۋ، ماۋ زىدۇڭ ولەڭدەرىن اۋدارىپ باسپادان شىعارۋ قىزمەتىنە قاتىناستىم.

 

1973-جىلى 3-ايدان 1975-جىلى 9-ايعا دەيىن، جوعارى ورىنداردىڭ تاپسىرۋى بويىنشا، «شار روسسيانىڭ ەلىمىزدىڭ باتىس تەرىستىك شەكاراسىنا شاپقىنشىلىق جاساۋ تاريحى» اتتى ەڭبەكتىڭ 4-تاراۋىن جازۋعا شينجياڭ داشۋەسى تاراپىنان جاۋاپتى بولىپ قىزمەت اتقاردىم.

 

1977-جىلى 12-ايدان 1980-جىلى 10-ايعا دەيىن، كۇيتۇن قالاسىندا تۇرىپ ىلە سىفان شۋەيۋانىن قۇرۋدىڭ دايىندىق جۇمىستارىنا ات سالىسىپ، وقۋشى قابىلداۋ، وقۋ-وقىتۋ جانە عىلىمي زەرتتەۋ قىزمەتتەرىنە جاۋاپتى بولدىم. سونداي-اق قازاق تاريحىن زەرتتەۋمەن شۇعىلداندىم.

جاقىپ ءجۇنىس ۇلىنىڭ ماركسيزم-لەنينيزم 6 كىتابىن قازاقشاعا اۋدارۋ قىزمەتىنە قاتىناسقان كەزى

( الدىڭعى قاتارداعى وڭنان 2- ادام)

 

1980-جىلى 11-ايدان 1985-جىلى 4-ايعا دەيىن، ىلە سىفان شۋەيۋانىنىڭ جۇڭگو تىلدەرى فاكۋلتەتىندە جۇڭگو جالپى تاريحىن، شينجياڭ جەرگىلىكتى تاريحىن وقىتۋ قىزمەتىمەن شۇعىلداندىم؛ سونىمەن بىرگە، فاكۋلتەت پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى مىندەتىن وتەپ، قاتىستى جاۋاپتى تاراۋلاردىڭ نۇسقاۋى بويىنشا سول تۇستاعى زيالىلاردىڭ پارتياعا كىرۋى قيىن بولۋ ماسەلەسىن شەشۋ جۇمىسىنا ارالاسىپ، قىزمەت اتقاردىم.

 

1985-جىلى 5-يدان 1988-جىلى 3-ايعا دەيىن ىلە سىفان شۋەيۋانى وقۋ-وقىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى جانە پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى مىندەتىن وتەپ، جاڭا قۇرىلعان مەكتەپتىڭ وقۋ-اعارتۋ نىساناسىن ايقىنداۋ، وقىتۋشىلار قوسىنىن جانداندىرۋ، ءپان قۇرىلىسىن كەمەلدەندىرۋ ت.ب جاعىنا ەرەكشە ەڭبەكتەندىم. قاتىستى قۇجات رۋحى بويىنشا، قازاق وقۋ-اعارتۋى مادەنيەتىن زەرتتەۋ كافەدراسىن قۇرۋ تۋرالى مەكتەپ پارتكومىنا ۇسىنىس بەرىپ، بەكىتتىرىپ، قۇرىپ، ونىڭ بارلىق قىزمەتىنە جاۋاپتى بولىپ، مىندەت اتقاردىم.

 

1988-جىلى 4-ايدان 1997-جىلى 4-ايعا دەيىن، ىلە سىفان شۋەيۋانى عىلمي زەرتتەۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى مىندەتىن ارقالاپ، قازاق مادەنيەتىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ مەڭگەرۋشىلىگىن قوسىمشا وتەدىم.

 

1991-جىلى 12-ايدىڭ 10-كۇنىنەن باستاپ ىلە سىفان شۋەيۋان ءتارتىپ تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ ورىنباسار شۋجيى جانە عىلمي زەرتتەۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى مىندەتىن قوسىمشا وتەدىم.

 

1987-جىلدان 1992-جىلعا دەيىن ءۇرتىس 5 جىل شۋەيۋاننىڭ ارناۋلى ينسپەكترى بولىپ ىستەدىم.

تارلان تاريحشى جاقىپ ءجۇنىس ۇلى 

 

ەڭبەكتەرىم مەن ماقالالارىنىڭ باستىلارىنا توقتالار بولسام:

 

1. «جۇڭگو قازاق ۇلتىنىڭ وقۋ-اعارتۋ تاريحى»، اۆتورلارى لين گوحاي، جاقىپ ءجۇنىس ۇلى، 1998-جىلى باسپادان شىققان كىتاپ «جۇڭگو از ۇلتتارىنىڭ وقۋ-اعارتۋ تاريحى» اتتى كىتاپتىڭ 1-تومىنا كىرگىزىلگەن.مەملەكەتىمىزدىڭ 8-بەسجىلدىق زەرتتەۋ نىسانى، مەكتەپتىڭ 4-كەزەكتى عىلىمي بايانداما جيىنىندا ەرەكشە دارەجەلى سيلىق العان، اۆتونوميالى رايون جاعىنان 3-دارەجەلى بولىپ باعالانعان؛

 

2. «قازاق وقۋ-اعارتۋى وي-پىكىرىنىڭ قىسقاشا تاريحى»، 1993-جىلدان 1996-جىلعا دەيىن ورىندالعان اۆتونوميالى رايوننىڭ 8-بەسجىلدىق عىلىمي زەرتتەۋ نىسانى، نىسان جاۋاپتىسى؛

 

3. «تاريحي اتاۋ-تەرميندەر سالسترما سوزدىگى»، 1991-جىلدان 1993-جىلعا دەيىنگى عىلىمي زەرتتەۋ نىسانى، نىسان جاۋاپتىسى، ىلە حالىق باسپاسىنان باسىلىپ شىققان؛

 

4. «سونبەس الاۋ»، كىتاپ، 1994-جىلى ىلە حالىق باسپاسىنان شىققان؛

 

5. «تاريحي ءبىلىم سوزدىگى»، 1993-جىلى 1-ايدا شينجياڭ حالىق باسپاسىنان باسىلىپ شىعىپ، 4-كەزەكتى قوعامدىق عىلىمدار ۇزدىك جەتىستىكتەرىن باعالاۋدا تاڭداۋلى سيلىعىن ەنشىلەگەن؛ مەكتەپ جاعىنان ەرەكشە سيلىق العان؛ ايتا بەرسەم مۇنداي ماقالالارىڭ سانى وتە مول. ٴوز باسىم ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى جاعىنان ۇلتتار ىنتىماعى قىزمەتىندەگى ۇزدىك جەكە، مەكتەپ جاعىنان تاڭداۋلى پارتيا مۇشەسى بولىپ تالاي مارتە سيلاندىم.

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى قىزمەت ۇستىندە

 

سەرىك راقىم ۇلى: ءسىز ۇيىمىنىڭ ۇيعارىمىنا ساي، 1996-جىلى شينجياڭ تاڭجارىق زەرتتەۋ قوعامىن قۇرۋعا بەلسەنە كىرىسىپ، وعان قاتىستى ماتەريالداردى قوس تىلدە جازىپ، تاڭجارىقتىڭ 8 تولعاۋىن ءانشى-تەرمەشىلەرگە ورىنداتىپ،ءوز قارجىڭىزبەن دىبىس تاسپاسىنا جازدىرىپ، تىڭدارماندارعا تابىس ەتىپسىز. «سونبەس الاۋ» اتتى تاڭجارىقتى زەرتتەۋ ماقالالار جيناعىن باسپادان شىعارىپسىز. تاڭجارىقتىڭ ءومىرى جانە ول تۋرالى ىزدەنىستەرمەن ەسكە الۋلاردى بەينەلەيتىن 14 تاقتالى قوس ءتىلدى فوتو سۋرەت كورمەسىن جوبالاپ جاساپ، كورەرمەندەرمەن جۇزدەستىردىڭىز. قوعامنىڭ قۇرىلۋ بارىسى جونىندەگى «ماتەريالدار جيناعى» دەگەن كىتاپشانى ەكى تىلدە قۇراستىرىپ جاريالاعان ەكەنسىز، ەندەشە، وسى عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ جازىلۋى نەمەسە ۇيىمداستىرىلۋىنا جەتەكشىلىك ەتۋدەي مىندەتتى تاباندىلىقپەن تابىستى وتەۋىڭىزگە قانداي كۇش مەدەت بەرىپ وتىرعانىنا قىسقاشا ايالداي كەتسەڭىز؟

 

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى: تاڭجارىق جۇڭگو قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، ءبىرى بولعاندا دا بىرەگەيى. اقىن ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرىندە وتان تاعدىرى، ەڭبەكشىل، ادىلەتشىل قاۋىمنىڭ كوكەيتەستى سەزىمى، ارمان-تىلەگى سەكىلدى قوعامدىق ماسەلەلەرگە ويىسىپ، الۋان ءتۇرلى تاقىرىپتا ساياسي-ليريكالىق ولەڭدەر جازىپ، وتان تاعدىرىمەن، حالىقتىڭ بولاشاعىمەن، زامان اۋقىمىمەن تاعدىرلاس، مۇراتتاس، سىرلاس بولدى، اش-جالاڭاشتار مەن جوق-جىتىكتەردىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتادى. ادالدىقتى، پاكتىكتى، ەڭبەكشىلدىكتى، ەرلىكتى، قايىرىمدىلىقتى جىرلادى. ول ءوزىنىڭ وسى قىسقا ومىرىندە جۇڭگو قازاق پوەزياسىنا ەلەۋلى ۇلەستەر قوسىپ، ەرەن ەڭبەگىمەن ەلگە تانىلدى. ول العاباسار، وتانشىل، دەموكرات اقىن. اقىن ءوز ومىرىندە حالىقتىڭ مۇڭىن جاقتاپ، ادىلەتتى، تەڭدىكتى، وتانشىلدىقتى باستان-اياق جىرعا قوسىپ، قوعامدىق كەلەلى ماسەلەلەردى شىعارمالارىنىڭ ارقاۋى ەتتى. سول تۇستا ساقتالىپ وتىرعان الۋانءتۇرلى جيىركەنىشتى پيعىلدارعا الماس قىلىشتاي وتكىر شىعارمالارى ارقىلى كۇرەس اشتى. ءار ۇلت حالقىن دوستىققا، عىلىم-بىلىمگە جەبەپ، مادەنيەتتى جاڭا قوعام قۇرىپ شىعۋعا ۇندەدى.

تاڭجارىق جولدى ۇلىنىڭ 8 تولعاۋىن ءۇن تاسپاسىنا تۇسىرۋدەن ەستەلىك

 

تاڭجارىق جولدى ۇلى ءوزىنىڭ وسى ءبىر جالىندى، كۇرەسكە تولى توڭكەرىستىك ومىرىندە تاياۋ زامانعى جۇڭگو قازاق ادەبيەتىن جانرلىق، ستيلدىك، كوركەمدىك جاقتاردان جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى. تاڭجارىقتىڭ ادىلەتتى جانە توڭكەرىستى جاقتايتىن مول مازمۇندى يدەياسى حالىق كوكەيىندە تەرەڭ ۇيالاپ، جۇرت جۇرەگىنە بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلەدى. الايدا، ازاتتىقتان كەيىنگى تاڭجارىقتى تانۋدىڭ تاريحي كەزەڭدەرى ءبىرقالىپتى عىلىمي ارناعا تۇسپەدى. تەك پارتيا 11-كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ 3-جالپى ءماجىلىسىنىڭ رۋحى تاڭجارىققا دۇرىس باعا بەرۋگە جاڭا ءبىر كوكتەم اكەلدى. قازىرگى زامان جۇڭگو قازاق پويەزياسىنىڭ ىرگە تاسىن قالاۋشىلاردىڭ، شاڭىراعىن كوتەرۋشىلەردىڭ ءبىرى. سول ءۇشىن ونىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ التىن قامباسىنا قوسقان مول ەڭبەكتەرىن عىلىمي تۇرعىدا جۇيەلى زەرتتەۋىمىز، ءالى جيناپ الىنباعاندارىن حالىق اراسىنان جيناپ الۋىمىز، وزگە ۇلت تىلدەرىنە اۋدارىپ، بۇكىل ەلگە تانىتۋىمىز كەرەك.

 

جيناقتاپ ايتقاندا، تاڭجارىق جولدى ۇلى جان-جاقتىلى، تەرەڭ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن دارا تۇلعا، ول قازاق ۇلتىنىڭ كورنەكتى اقىنى عانا ەمەس، ۇلى جۇڭعۋا ۇلتتارىنىڭ دا كورنەكتى اقىندارىنىڭ ءبىرى. ءبىز اقىن تاڭجارىق جولدى ۇلىنا مىنە وسى تۇرعىدان قاراپ، ونىڭ وتانشىلدىق يدەياسىن دارىپتەۋمەن بىرگە، تاڭجارىق شىعارمالارىنىڭ ستيلدىك، مازمۇندىق، كوركەمدىك جاقتارداعى قاتپارلارىن ماركسيزمدىك ادەبيەت-كوركەمونەر نازارياسى نەگىزىندە زەرتتەگەندە عانا، كورنەكتى تابىستارعا قول جەتكىزە الامىز، سوندا عانا ءبىزدىڭ ىزدەنىسىمىز وسى زامانعى عىلىمي زەرتتەۋدىڭ تالابىنان شىعا الاتىن بولادى.

تاڭجارىق جولدى ۇلىنىڭ دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ 95 جىلدىعىنا ارنالعان 14 تاقتالى فوتو سۋرەت كورمەسىنەن ەستەلىك

 

سەرىك راقىم ۇلى: ەندى قارىمدى قالامى، تاريحتىڭ مامانى رەتىندە، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ءجۇز جىلدىق مەرەي تويى جونىندەگى ىقىلاسىڭىزعا ورىن بەرسەك؟

 

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى: بيىلعى جىل تۇتاس جۇڭگو حالقى جونىنەن ايتقاندا، اسا داڭقتى جىل، مەرەيلى جىل، حالىقتىڭ ارمان-مۇراتى ىسكە اسقان تاريحي ءداۋىر، ايرىقشا مانگە يە ءسان-سالتاناتتى جىل سانالادى. ويتكەنى، ۇزاقتى بولجاعان كورەگەن پارتيامىز 1921-جىلى دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ، قاراڭعىلىق قاپتاعان ۇلى جۇڭحۋانى ازات ەتۋ جولىندا تىنباي كۇرەس جاساپ، وتار، جارتىلاي وتار، فەوداليزم جەلكەلەگەن وسى قاراڭعىلىق قاپتاعان ەلدى سانسىز قۇرباندىقتار بەرىپ ازاتتىققا شىعارىپ، ەزىلگەن ەڭبەكشى حالىقتىڭ قولىن ەسە-تەڭدىككە جەتكىزىپ، ولاردى سوتسياليستىك قۇرىلىس، ءوندىرىس، شارۋاشىلىق، عىلىم-تەحنيكا ىستەرىنە باستاۋ ارقىلى بايىرعى مەشەۋ مەملەكەتتى بۇگىنگىدەي قۇدىرەتتى ەلگە اينالدىردى. سودان باستاپ ەلىمىزدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە وقۋ-اعارتۋ، مادەنيەت، عىلىم-تەحنيكا ىستەرى قارىشتاپ دامىپ، حالقىمىز باي-باقىتتى تۇرمىسقا كەنەلدى. مەن دە وسى قاتاردا باي-باقىتتى تۇرمىسقا كەنەلىپ وتىرعان، قازاق ۇلتىنان شىققان پارتيانىڭ باۋلىپ، تاربيەلەۋىندە ەسەيىپ-ەرجەتكەن جوعارى دارەجەلى ءبىلىم العان وقىمىستىمىن. ەگەر، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بولماعان بولسا، مەنىڭ بۇل باي دا باقىتتى تۇرمىسىم دا بولماعان بولار ەدى. ويتكەنى، ەگەر جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بولماسا، پارتيا مەنى بەيجيڭ داشۋە قاتارلى ەلىمىزدەگى ەڭ جوعارى دارەجەلى وقۋ ورىندارىنا جىبەرىپ تاربيەلەمەگەن بولسا، وسىنداي جوعارى دارەجەلى ءبىلىم الۋ ورايىنا يە بولا الماعان بولار ەدىم. مەن وسى جاعىنان ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا ماڭگى بورىشتارمىن دەپ بىلەمىن. قازىر جاسىم سەكسەننەن اسسا دا، پارتيامىزدىڭ اۋەلگى ماقساتىن ورىنداۋ جولىندا ءالى دە بولسا قۇلشىنىستار جاساۋعا بەل بايلاپ وتىرمىن. پارتيالىق مايداننان اۋىتقىماي، پارتيامىزدىڭ ءتارتىپ-ەرەجەلەرىنە قاتاڭ بويسۇنىپ، پارتيامىزدىڭ وزىق، ونەگەلى ءداستۇرىن ساۋلەلەندىرىپ، قوعامدىق وركەنيەتتىڭ وركەندەۋىنە ءبىر كىسىلىك ۇلەسىمدى قوسۋعا ءازىرمىن. مەن ءبىر ساقا پارتيا مۇشەسىمىن. پارتياعا سەرت بەرىپكىرگەنىمە بيىل تۇپ-تۋرا 65 جىل بولدى. ءبىزدىڭ پارتيامىز بارلىق ىستە حالىق مۇددەسىن كوزدە ۇستاعان كەمەڭگەر پارتيا. ونىڭ باسىپ وتكەن كۇرەس جولدارى ءبىز كۇندەلىكتى ونەگە-ۇلگى الاتىن شاراينامىز. مەن ءار كەزەڭدەردە ءوزىمنىڭ وسى پارتيا قۇشاعىندا بولعان 65 جىلدىق عۇمىرىما كوز جىبەرىپ، ءوزىمدى-ءوزىم سىن-سىناققا سالىپ، وتان، حالىق، پارتيا الدىندا نە ىستەپ، نە تىندىرىپ بەردىم دەگەندى ۇنەمى وي سارابىنان وتكىزىپ، الداعى وركەنيەتتى ءومىر ۇردىستەرىنە ىزدەنىستەر جاساۋعا قۇلشىنس جاساپ وتىرامىن. پارتيا ءبىزدىڭ تىرەگىمىز، مۇنان بىلاي دا پارتيا، وتان، حالىق الدىندا وتەۋگە ءتيىستى بورىشىمدى ادالدىقپەن اتقارۋعا بورىشتارمىن. ءبىزدىڭ قۇدىرەتتى پارتيامىز ماڭگى جاساسىن! پاراساتتى پارتيامىزدىڭ ءجۇز جىلدىق ۇلى تويىن عالامات تابىستارمەن قارسى الاتىن بولايىق!

 

سەرىك راقىم ۇلى: سۇبەلى سۇحباتىڭىزعا راحىمەت.

 

جاقىپ ٴجۇنىس ۇلى: اينالايىن، وزىڭەدە كوپ راحىمەت. 

جاقىپ ءجۇنىس ۇلى عىلمي زەرتتەۋ جۇمىسىن تىنباي جالعاستىرۋدا

 

سەكسەننىڭ سەڭگىرىندەگى تاڭداۋلى كوممۋنيست - جاقىپ ءجۇنىس ۇلى 

جۇبايى ىرىس ابدىرەيىم قىزىمەن بىرگە

جاقاڭ بالا-شاعاسىمەن بىرگە

 

来源：中央广播电视总台

 

 

记者：赛力克·热合木

微信制作：阿依娜