جۇڭگولىق حولمس __ سۇي داۋجى

ول سىرىن بىلمەيتىن قۇرال، ول تانىمايتىن وق، ول تابا المايتىن داق جوق...... ەلىمىزدىڭ ءبىرىنشى ۇرپاق قىلمىستىق ىستەر تەحنيكالىق ساقشىسى، جۇڭگونىڭ وق داعىنا ساراپتاۋ جاسايتىن تۇڭعىش مامانى، «1-شىلدە وردەنىنىڭ» يەگەرى سۇي داۋجىنىڭ پارتياعا كىرگەنىنە 69 جىل، ساقشى بولعانىنا 67 جىل بولدى. ول ءومىر ساپارىندا، پارتيا مۇشەسىنىڭ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشىن ءارقاشان ەسىندە مىقتى ساقتاپ، بەرىلە ىزدەنىپ، الدىڭعى شەپتە اتوي سالىپ، قۇلشىنا ىستەپ ىسكە شوگەل بولىپ، تالايلاعان عاجايىپ ەڭبەكتەر كورسەتتى.

«مەن ءوزىمنىڭ قىزمەت ورنىمدى قىزۋ سۇيەمىن، جوعارىنىڭ ماعان بەرگەن بارلىق قىزمەتىن قىزۋ سۇيەمىن، ۇيتكەنى، ونى ماعان حالىق بەرگەن...»، سۇي داۋجى جاس كەزىندە پارتياعا كىرۋ ءوتىنىشىن جازعان كەزدە وسىلاي دەپ جازعان بولاتىن، ودان كەيىن دە وسىلاي ىستەدى.

سۇي داۋجى 1955-جىلى ساقشى بولعاننان بەرى قاراي، تەكسەرىپ انىقتاعان داقتىڭ زاتتىق ىسپاتى 7000 نان اسقان، ءوزى بىتىرگەن ءىرى دەلولاردىڭ ىشىندەگى داقتى نەمەسە پارىقتاۋ وتە قيىن بولعان داقتاردى تەكسەرىپ انىقتاعانى 1200 دەن اسقان. وسى 67 جىلدا، سۇي داۋجى انىقتاعان قىلمىستىق دەلو داعىنان بىردە-ءبىر قاتەلىك شىقپاعان، بۇل تابىس 7000 نان الدە قايدا كوپ رەتكى ماشاقاتتى سالىستىرۋدىڭ، 7000 نان الدە قايدا كوپ رەتكى كۇشىنەن قالدىرىپ قايتالاي سالىستىرۋدىڭ ارقاسىندا قولعا كەلگەن.

1981-جىلى حيلۇڭجياڭ ولكەسىنىڭ مۋدانجياڭ قالاسىندا، ءبىر قاندى ۋاقيعا تۋىلادى، زياندالۋشى پىشاقتان تۇسكەن جاراقاتتان جان ۇزەدى. زاڭ شيپاگەرى زياندالۋشىنىڭ قۇرساعىنان بىردەن-ءبىر ءجىپ ۇشى بولعان، ءبىر تال تىرناق سىنىعىن تاۋىپ شىعىپ، قىلمىس كۇماندىسى زياندالۋشىمەن ايقاسۋ بارىسىندا، قاتتى كۇشەگەندىكتەن، تىرناعى سىنىپ ءتۇسىپ قالعان دەگەن كەسىم شىعارادى. الايدا، سول كەزدە DNA تەحنيكاسى ءالى بارلىققا كەلمەگەن، تىرناق ارقىلى ساراپتاۋ تەحنيكاسىنىڭ ەلىمىزدىڭ قىلمىستىق ىستەر تەحنيكاسى سالاسىندا قولدانىلۋى اق تاڭداق كۇيدە تۇرعان كەز بولاتىن، تىرناقتى ساراپتاۋ دالەلى ەتۋگە بولار ما؟

سۇي داۋجى دەرەۋ زەرتتەۋ تاقىرىبىن الىپ شىعىپ، زەرتتەۋدى باستاپ كەتەدى.

«ولكەلىك ساقشى مەكتەبىندەگى 4 كلاستاعى 200 وقۋشىنىڭ ءار 20 كۇندە العان تىرناعىن جيىپ الىپ، تىرناقتىڭ ەڭ العاشقىسىنان باستاپ، ءبىر جارىم جىلدان كەيىنگىلەرىنە دەيىنگىلەرىنىڭ جوعارى-تومەنگى سىزىقتارىنىڭ قاتارلاسۋىن باقىلادىم» دەدى ول. سۇي داۋجى ءار تىرناقتا 120 دان 130 عا دەيىن تىك سىزىق بولاتىندىعىن، ءار سىزىقتىڭ جۋان-جىڭىشكەلىگى مەن ولاردىڭ اراسىنداعى ارالىقتىڭ بىردەي بولمايتىندىعىن، ءارى تىك سىزىقتاردىڭ توپتاسىپ قاتارلاسۋى ءار ادامنىڭ تىرناعىندا ءار قالاي بولاتىندىعىن، ساۋساق بەدەرى سياقتى ساراپتاۋعا پايدالانۋ قۇنىنا يە ەكەندىگىن بايقايدى.

سۇي داۋجى دەلو ءبىتىرۋ قىزمەتكەرلەرىنە بارلىق قىلمىس كۇماندىسىنىڭ 10 ساۋساعىنىڭ تىرناعىن ءبىر-بىرلەپ كەسكىزىپ الادى، ولاردى ناق مايدانعا ءتۇسىپ قالعان الگى تىرناق سىنىعىنا سالىستىرىپ، ءبىر قىلمىس كۇماندىسىنىڭ وڭ قولىنىڭ كىشكەنە ساۋساعىنىڭ تىرناعىنا وتە ۇقسايتىندىعىن انىقتاپ شىعىپ، قاندىقول اقىرى قولعا تۇسەدى.

2013-جىلى، حاربين قالالىق قوعام حاۋىپسىزدىك ساقشىلارى ءبىر قيىن دەلوعا تاپ بولادى، حاربين قالالىق قوعام حاۋىپسىزدىك مەكەمەسى امالسىز قالعان جاعدايدا، جاسى 79 عا كەلگەن سۇي داۋجىنى ۇسىنىس ەتىپ، دەلونى اشۋعا كومەكتەسۋىن سۇرايدى. 79 جاستاعى سۇي داۋجى «مىندەت» تاپسىرىپ العاننان كەيىن، تاڭەرتەڭ ساعات 8 دەن باستاپ، ەرتەسى تاڭەرتەڭ ساعات 5 كە دەيىن، ءبىر-بىرلەپ سالىستىرۋ جانە نازىك تۇيىندەرگە شۇقشيا زەر سالۋ ارقىلى، ەڭ سوڭىندا دەلونىڭ ساراپتاما قورىتىندىسىن الىپ شىعادى.

پارىقتاۋ قيىن بولعان ءبىر ساۋساق بەدەرىن 9 كۇن 9 ءتۇن جالعاستى سالىستىرىپ، سەكسەنگە كەلىپ سەلكىلدەپ وتىرسا دا، كوزىنىڭ اۋىرعانىنا قاراماي، 3 كۇن 3 ءتۇن ۇيىقتاماي، دەلونى بارلاپ اشۋدى ماڭىزدى دالەل-ىسپاتپەن قامدايدى....... سۇي داۋجىنىڭ قىزمەتكە كىرىسكەندە، ءوزىن دە ۇمىتىپ كەتۋى ۇنەمىلىك جاعدايعا اينالىپ بولعان، ول جۇڭگونىڭ ساقشى ىستەرى سالاسىنداعى قىلمىستىق ىستەر دەلوسىنىڭ وق داعىنا ساراپتاۋ جاسايتىن «كورىپكەلى».

ادەتتەگى ءبىر قىلمىستىق ىستەر ساقشىسىنان، اتاعى بۇكىل ەلگە ايگىلى بولعان قىلمىستىق ىستەر بارلاۋشى مامانى بولعانعا دەيىن، ول ەلدەن ەرەك ساراپتاۋ تەحنيكاسى ارقىلى قىلمىستىق ىستەر ءىرى دەلولارىن ارت-ارتىنان اشتى، ونان دا ماڭىزدىسى ەلىمىزدىڭ قىلمىستىق ىستەر بارلاۋ تەحنيكاسىنىڭ دامۋى مەن كەمەلدەنۋى ءۇشىن ەلەۋلى ۇلەستەر قوستى. سۇي داۋجى بەينە بەس قارۋىن سايلانىپ ءازىر تۇرعان باتىرعا ۇقسايدى، ۇيىم شاقىرتسا، قىزمەت قاجەت ەتسە بولدى، ول ەشقاشان ءارى-ءسارى بولماي-اق، اتويلاپ الدا جۇرەدى، «دەلونى اشپاي، العان بەتتەن قايىتپاۋ» دەگەن يدەيادا بەرىك بولىپ، قىلمىستىق ىستەر تەحنيكالىق ساراپتاۋ قىزمەتىنە بۇكىل ىنتا-پەيىلىمەن كىرىسەدى. سۇي داۋجى ۇنەمى بىلاي دەيدى: «بارلىعىن ماعان پارتيا بەرگەن، مەن دە بارلىعىمدى پارتياعا ارنايمىن».  

سۇي داۋجى اتا-اناسىنان جاستاي ايىرىلعان، ول ءوزىن «پارتيا ماپەلەپ وسىرگەن بالامىن» دەيدى. پارتيانىڭ ايتقانىن ەستىپ، پارتياعا ىلەسۋ، پارتيا تاپسىرعان ءارقانداي ءبىر مىندەتتى ويداعىداي تابىسپەن ورىنداۋ __ سۇي داۋجىنىڭ بۇكىل ءومىرىنىڭ اينىماس سەنىمى مەن رۋحاني كۇشى. سۇي داۋجىنىڭ ىقپالىندا، ونىڭ ءۇش ۇلى دا باسقانى ەمەس، ساقشى بولۋ جولىن تاڭدادى. سونىڭ ىشىندە كەنجە ۇلى سۇي يىڭبين اكەسىنىڭ جولىن قۋىپ، قىلمىستىق ىستەر تەحنيكالىق قىزمەتىن ىستەيدى.

اۋدارعان: اناربەك ءابىلماجىن ۇلى