كۇلاش باۋادي قىزى تىلشىگە: ۇيىمنىڭ بولماشى ەڭبەگىمدى باعالاپ، باسىمدى قۇرمەتتەپ بەرگەن مىنا 5000 يۋانىن قازىر-اق قيىنشىلىعى اۋىر، مۇگەدەك وقۋشىلارعا تاراتىپ بەرەمىن،−دەدى ەش ەكىلەنبەستەن.

    وسى ءبىر قادىرمەندى قارت زەينەتكەردىڭ ۇيىنە بارساڭىز، تورىندە رەسپۋبليكامىزدىڭ 3 ۇرپاق باسشىلارىمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتى ءىلۇلى تۇرعانىن كورەسىز، بۇل ىلۋدە ءبىر كەزىككەن سول ءبىر باقىتتى شاقتارىن كۇنىنە ءبىر ەسكە ءتۇسىرىپ تۇرعانداي، وسى كيەلى وتباسىنىڭ ساناتىن اسىرىپ، كوركىنە ءسان قوسىپ، رۋحاني ومىرلەرىنە قۇدىرەتتى كۇش قوسىپ تۇرعانداي ەدى.

    1957-جىلدىڭ 28-تامىزى. تۇرپان-قۇمىل ويپاتىندا شىعىستى بەتكە الىپ جۇيتكىپ، كەلەجاتقان اسكەري جۇك اۆتوموبيلدىڭ كابينكەسىندە الاقىزعان كوڭىل قۋانىشىن باسالماي قازاقتىڭ قاراقات كوز، تۇلىمدى قىزى كەتىپ بارادى. ونىڭ جۇزىندەگى بال-بۇل جانعان الاۋ قىلتاناقسىز قاعىردالاداعى اشتى كۇننىڭ اپتابىنان ەمەس، قايتا شىعىستى قىزارتىپ، تيان-انمىن الاڭىندا جەلبىرەگەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ بەس جۇلدىزدى نارت قىزىل تۋىن كورۋگە اسىققان قۋانىشتىڭ بەلگىسى ەدى. ونىڭ وي ەكرانىندا بىرەسە سول جىلدىڭ قاراشا ايىندا تارباعاتاي ايماقتىق ايەلدەر بىرلەستىگىنەن كەلگەن تەلەفوننان ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك 3- كەزەكتى ايەلدەر قۇرىلتايىنا شينجياڭنان باراتىن 4 قازاق ايەل ۋاكىلدىڭ (اۆتونوميالى رايوننان ءباتيما جاكۋليىن، ىلە ايماعىنان بيكەن، التاي ايماعىنان مالشى ۋاكىلى ساقاشتاي) ءبىرى بولىپ سايلانعانىن ەستىگەننەن كەيىن، سول كەزدەگى تولى اۋداندىق پارتكوم شۋجيىنە الاقايلاپ بارعان بالالىق قۋانىشى ەلەستەسە، ەندى بىردە ساۋداگەرلەردىڭ مالىن ايداپ، ساۋاننان ارى اسپاعان مومىن شارۋا مارحۇم اكەسى باۋاديدىڭ اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعانداي بولىپ جادىراعان جارقىن ءجۇزى ورالىپ، جۇرگەن ءتاتتى ارماندارعا بولەي بەرەدى. ەكى كۇننىڭ الدىندا وزىمەن بىرگە پوچتا اۆتوبيلىمەن تولىدان ۇرىمجىگە بارعان ايماقتىق پارتكومنىڭ سول كەزدەگى شۋجيى سۇڭ جيتاڭنىڭ جول-جونەكەي تولى اۋدانىنىڭ ايەلدەر قىزمەتىنىڭ جاعدايىن ۇعىسقان سوڭ، وعان قۋانىشتى حاباردى جەتكىزىپ، ۇرىمجىگە دەيىن الىپ جۇرەتىندىگىن ۇقتىرعان ەدى. بۇل قۋانىشتى حابار داڭقپەن پارتياعا كىرگەنىنە ءبىر-اق جىل بولعان ازات زاماننىڭ ازاماتشاسىنا تاۋسىلمايتىن قۋانىش، شارباعىندا شاتتىقتىڭ ءماڭگى تەربەتەتىندە سارقىلماس شابىت سيلادى.

    1954-جىلدىڭ باسىندا قوعامدىق قىزمەتكە قاتىناسىپ، تولى اۋدانىنىڭ سول كەزدەگى 3-، 4- رايوندارىندا ايەلدەر قىزمەتىن ىستەگەن كۇلاش 1956-جىلى 8-قىركۇيەكتە ۇيىمنىڭ ۇيعارۋىمەن اۋداندىق ايەلدەر بىرلەستىگىنىڭ باسشىلىق مىندەتىن ۇستىنە الىپ، ارادا ەكى كۇن وتپەي، پارتيامىز تاريحىنداعى سوتسياليستىك وزگەرتۋ سىناق تۇيىندەرىنىڭ ءبىر بولعان مال شارۋاشىلىق وڭىرلەرىندە فەرما قۇرۋ قىزمەتىنە قاتىناسادى. كومپارتيانىڭ كۇتكەن ۇمىتىنەن قالاي شىعۋدى جاتسادا، تۇرسادا ويلايتىن ول تاجىريبەلى قارت كادرلاردىڭ تاربيەلەۋىندە ۇگىت قىزمەتىنەن تارتىپ، مالدى جارناعا سىندىرۋ، فەرمانىڭ ۇيىمدىق قۇرلىسىن جۇرگىزىپ، ۇكىمەت پەن جەكەلەردىڭ بىرلەسكەن باسشىلىق ورگانىن قۇرۋ سياقتى قىزمەتتەردىڭ ءبارىنىڭ باسى-قاسىندا بولىپ، ءورشىل وجەتتىگىن، جانسەبىلدىگىن تانىتا باستادى. قازىر ءبىز بۇل اپامىزدىڭ قويىن داپتەرىنە ۇڭىلەر بولساق، 1956-، 1957-جىلدارى وسى اۋداندا قۇرىلعان اۆانگارد، قارادىر، قاراسۋ، اقتەرەك، اقتاس فەرمالارىن قۇرۋشىلاردىڭ قاتارىندا بولعانىن كورەالامىز. بۇل كەز قازىر سەكسەن توركە كەلگەن اجەمىزدىڭ 19 جاستاعى بۇرىمدى قىز كەزى ەدى.

    ءيا، كۇلاشتىڭ وسى جولى استاناعا بەت الىپ باراجاتۋى دا ونىڭ ايەلدەردىڭ تەڭدىگى، انا-بالالاردىڭ ۇقىق-مۇددەسى جولىندا قۇلشىنىپ جۇرگەن ەڭبەگى مەن فەرما قۇرۋ قىزمەتىندەگى ەلپەكتىگىنەن بولسا كەرەك. ويتكەنى ەڭبەگى باردىڭ قالايدا ونبەگى بار عوي. ونىڭ وسى سۇبەلى ەڭبەكتەرى اقىرى ۇيقىدا جاتقان الىپ ەلدى ازاتتىققا جەتكىزگەن ءتوراعا ماۋزىدوڭمەن ديدارلاسۋعا ءناسىپ قىلدى. بۇرىنعى سوۆەت وداعى باستاعان سوتسياليستىك ەلدەر مەن ەل ىشىنەن كەلگەن 41 ۇلتتىڭ 1263 ۋاكىلى قاتىناسقان مەملەكەتتىك 3-كەزكتى ايەلدەر قۇرىلتايى جابىلعان كۇنى (1957-جىلى 21-جەلتوقسان) حۋايرىنتاڭدا ءتوراعا ماۋزىدۇڭنىڭ قابىلداۋىندا بولدى. مەملەكەتتىك ايەلدەر بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى، توڭكەرىستىك قۇربان ليۋحۋلاندى پارتياعا تانىستىرىپ، تاربيەلەگەن ليۋ ميننىڭ دانەكەرلىگىمەن ليۋلاننىڭ شاشەسىمەن تانىستى؛ ۇكىلى تاقيا مەن قوس ەتەك كويلەگىن كيىپ، ساحنادا قۇرىلتاي بەلەتىن تاستادى.

    بالكىم عاسىرلار بويى وردا ءىسى تۇگىل، وتباسى، وشاق قاسىندا كۇيكى تىرلىكتەن كوز اشالماي كەلگەن قازاق ايەلدەرى جونىنەن العاندا، مۇنان ارتىق تەڭدىك، مۇنان ارتىق باقىت بولماسا كەرەك.

    قۇرىلتاي جابىلىپ، كۇپتى كوڭىلمەن قايتۋدىڭ قامىن جاساپ جاتقاندا، تاعى دا ءبىر قۋانىش قوناقتايدى. بۇل بولسا، مەملەكەتتىك ايەلدەر بىرلەستىگى مەن ۇلتتىق ىستەر كويتەتى جاعىنان شينجياڭ ۋاكىلدەرىنەن كۇلاش بار 3ايەل ۋاكىل ورتالىق ۇلتتار ينىستيتۋتىنىڭ ساياساي نازاريا فاكلتۋتەتىنە تاڭدالدى. راسىندا، 1959-جىلدىڭ مامىر ايىندا استاناداعى وقۋىن تاۋسىپ اۋىلىنا ورالىپ، قىزمەتتەرگە مىقتاپ ۇلكەن دايىندىقپەن كىرىسىپ كەتتى. اۋداندىق ايەلدەر بىرلەستىگىنىڭ قىزمەتىن قايتا قولىنا العان ول اناعۇرلىم كوپ ايەلدەردىڭ وتباسى، وشاق قاسىنان شىعىپ، قوعامدىق قىزمەتتەرگە ارالاستىرۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن بالا باقشا سالۋدى ويلاپ، ونىڭ قۇرىلىسى ءۇشىن اۋداندىق پارتكومعا دوكلات جازادى. ايماق، اۆتونوميالى رايونعا بارىپ قارجى اكەلەدى. ول-ولما، قىلاياعى اۋداننان 150 كيلومەتر شالعايداعى اقتۇيىق ورمان الاڭىنان 4 تەكشەمەتر اعاش اكەلۋگە دەيىن ءوزى بارىپ، اقىرى 3 بولمەلى، 30 نەشە بالا، 3-4 تاربيەشى باربالا باقشا سالعىزادى. سونىمەن ايەل جولداستاردىڭ قوعامدىق قىزمەتتەرگە قاتىناسۋ سالىستىرماسى جوعارىلاعاننان كەيىن، ولاردىڭ قوعامدىق ورىنىن جوعارىلاتۋ ءۇشىن، 1961-جىلى اۋداندىق پارتكوم مەن ۇكىمەتكە ءار ءبىر گۇڭشى، دۇيلەردە بىردەن ورىنباسار ايەل كادرلاردىڭ بولۋىن ءوتىنىش ەتىپ، ۇسىنىس قويادى. ونىڭ بۇل ۇسىنىسى ۇيىمنىڭ ماقۇلداۋىنان ءوتىپ، اۋدان كولەمىندەگى گۇڭشى، دۇيلەردىڭ بارىندە بىردەن ايەل كادىر باسشىلىق ورىنعا شىعىپ، انا-بالالاردىڭ ۇقىق-مۇدەسىن قورعاۋدا ءوز رولدارىن تولىق ساۋلەلەندىردى.

    كۇلاش باۋادي قىزى اۆتونوميالى رايوندىق ايەلدەر قۇرىلتايىنىڭ ۇرتىس 3كەزەك ۋاكىلى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق ايەلدەر قۇرىلتايىنىڭ 2 كەزەك ۋاكىلى، تولى اۋداندىق حالىق قۇرىلتايىنىڭ 10-كەزەكتى ۋاكىلى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىتىق ۇلت، ءدىن ىستەر كوميتەتىنىڭ جوراسى بولدى. اۋداندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، اۋداندىق ساياسي كەڭەستىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى قاتارلى مىندەتتەردى وتەپ، 1993-جىلى وزىندە بارىن ارناعان توڭكەرىستىك قىزمەت تاريحىنىڭ سوڭعى نۇكتەسىن قويدى. سونىمەن بىرگە «ايەلدەر قىزمەتىنە كورنەكتى ۇلەس قوسقان كادىر»، «وزات پارتيا مۇشەسى»، «ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ وزاتى»، «ۇرپاقتار كوڭىل بولگەن ۇلگىلى قىزمەتكەر» دەگەن داڭىقتى اتتارمەن اۋدان، ايماق، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى ورىنداردىڭ ماراپاتتاۋىن يە بولىپ وتىردى.

    قاشاندا ۇلەس قوسۋدى ادەتىنە اينالدىرعان، وزىندە باردى باسقالارعا ارناۋدى، قارايلاسۋدى داڭىق سانايتىن وسى ءبىر ىزگى جان زەينەتكە شىققانان كەيىن دە تىنىش جاتا المادى. ماۋزىدڭنىڭ «بىرەر جاقسى ءىس ىستەۋ قيىن ەمەس، قيىنى ءومىر بويى جاقسى ءىس ىستەۋدە» دەگەن ۇلاعاتتى اقىلياسىن ءومىر بويى ۇستانعان اجەي تاعى دا جاقسى ءىس ىستەۋ ماقساتىندا، كەزەكتەگى پارتيانىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، قوعام ءۇشىن، اۋەلى، جەتىم بالالار مەن ناقتىلى قيىنشىلىعى بار انالارعا مەيىر باعىشتادى، وزىمەن جاقىن وتەتىن ٴبىرقانشا ايەلدەردى ۇيىمداستىرىپ، 2007-جىلى «مەيىربان انالار» ۇيىمىن قۇردى دا، ءوزى وسى ۇيىمنىڭ جاۋاپتىسى بولدى.

    وسىدان كەيىن كۇلاشتىڭ باستاۋىندا، جەتىم، مۇگەدەك بالالاردىڭ ماڭدايىنان ايالى الاقاندارىن تۇسىرمەي، قيىنشىلىق قىسپاعىندا قالعان جاندارعا قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي، مەيىر-شاپاعات باعىشتاپ، بۇل قيمىلدى ۇزدىكسىز جالعاستىرعان وسى «مەيىربان انالار» بىردە قالادا، بىردە دالادا تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، مەيىر باعىشتاۋ قيمىلىن دابىرالى ورىستەتىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا، تولى اۋدانىنداعى 1-، 2- باستاۋىش مەكتەپتەردەگى جەتىم بالالار مەن وتباسىندا قيىنشىلىعى اۋىر، مۇگەدەك وقۋشىلاردى نەگىز ەتىپ، 263 وقۋشىعا 55 مىڭ 300 يۋان جىلۋ اتادى. العاش رەت تەمىرتام قالاشىعى قاتۋ قىستاعىنداعى كەدەي ەگىنشى، مالشىلاردان حال سۇراي بارىپ، تۇڭعىش توپتاعان 4000 يۋاندى جىلۋعا اتاسا، 2008-جىلى سىچۇان ولكەسىنىڭ ۋنچۋان اۋدانىنداعى جەر سىلكىنىس اپاتىنا ۇشىراعان باۋىرلاستارعا شەكارا رايونداعى از ۇلت ايەلدەرىنىڭ جان اشىرلىق كوڭىل كۇيى رەتىندە 10 مىڭ يۋان جىلۋ جونەلتتى. ال كۇلاشتىڭ ءوزى ەرەكشە پارتيا جارناسىنا 1000 يۋان اتاپ، مەملەكەتتىك ەرەكشە پارتيا كۇالگىن الدى. تاعدىردىڭ تاۋحىمەتىنەن كوك جامباس بولىپ، قارعا ادىم جەر اتتاي الماي جاتىپ قالعان، جازىلماس دەرتكە جولىققان اۋرۋ-سىرقاۋ 20 نەشە انادان حال سۇراپ، الدىنا 1000 يۋانعا دەيىن جىلۋ اتاپ جىلىنا بىرقانشا رەت مەيىر باعىشتاپ، جارلىعا جاقىن، جارالىعا سۇيەۋ بولا ءبىلدى. وسىلايشا كۇلاشتىڭ باستاۋىندا 2007-جىلى 5-ناۋرىزدان قازىرگە دەيىن 48 رەت حال سۇراۋ، مەيىر باعىشتاۋ قيمىلى تولى اۋدانىنىڭ قالا قالاشىقتارىندا، ۇلان-بايتاق دالاسىندا دابىرالى ورىستەتىلىپ، «مەيىربان انالار» العاشقى 9 ادامنان 120 ادامعا جەتتى. ولار جيىنى 100 مىڭ يۋاننان كومەك قاراجات ۇسىندى، ءسويتىپ، بۇل «مەيىربان انالاردىڭ ىزگى ىستەرى شار تاراپقا جايىلىپ، قوعامدىق تاماشا سالت قالىپتاستىردى.