دۇيسەباي زەينەدىن ۇلى

التىن تاۋ التايدىڭ كوركەم ٴتابيعاتى سيلاعان كەڭ دالاسىنان تىنىستاپ، ەرتىستىڭ ٴمولدىر سۋىنان سۋسىنداپ، حالقىنىڭ جۇرەك تۇڭعيىعىنان تەرەڭ ورىن العان حالىقشىل رۋحى، كىشپەيىل مىنەزى، اقكوڭىل اڭقىلداعان، ونەگەلى ۇلگىسىمەن سەكسەنىندە سەرى اقىن اتانىپ، ماڭدايى جارقىراي كورىنگەن ٴساندى دە، رەتتى، قاراعايداي قايسار، شىنارداي تىك، ەڭسەگەي بويلى، اقسارى ٴوڭدى، مەيىرلى جۇزىنەن قايىرىمدىلىق پەن جىلۋلىق كورىنىپ تۇراتىن قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى الىس-جاقىنعا اتى تانىس، تىلگە تيەك بولعان تانىمالى قارت.

ۇلاعاتتى ۇستاز قارت اعارتۋشىنىڭ قايىرىمدى قامقورلىعى، مەيىرىمدى كەڭ پەيىلدىگى، وقۋ-اعارتۋ سالاسىنا قوسقان ەسەلى ەڭبەگى، ومىرگە دەگەن وسكەلەڭ ساناسى، عۇمىرىنداعى ونەگەلى ۇلگىسى مەن ٴار الۋان ىستەردە باستاماشى بولعان ازاماتتىق ارىنىن ماقتانا تىلگە تيەك ەتىپ، القاعان جاندار از ەمەس. مەن وسىلاردى ەل ماداعىنان ەستىگەن سايىن، تالعامپاز اقىن، اعارتۋشى قارتقا بولعان قۇرمەتىم، سۇيىسپەنشىلىگىم جوعارىلاپ، ونەگەلى ۇلگىسى، ادامگەرشىلىك ىزگىلىك ۇلى قاسيەتىنەن ۇيرەنۋگە ىنتام اۋىپ، جولىعىپ اڭگىمەدە بولۋعا بەكىدىم. كەزىگىپ اڭگىمەدە بولعانىمدا، ماقتانۋدى جەك كورەتىن، ەڭبەگىن بۇلدامايتىن كىشپەيىل، ۇستامدى مىنەزىن بايقاتتى. ونەگەلى ۇلگىڭىز جاستارعا تاربيە، ەرتەڭگى ۇرپاق سىزدەي بولسىن دەپ زورعا كوندىردىم.

″جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت نۇرى تاسىسىن″ دەگەن تاعىلىم، وسى قاجىرلى قارتتىڭ ەڭبەك جەمىسىن ايگىلەپ جىگەر سيلاپ، باسقالارعادا ونەگە بولعانداي، ماعاندا اسەرى تەرەڭ بولدى. قارت ۇستازبەن العاشقى تانىسۋىم ايگىلى تىلگەر اۋدارماشى توقان سەيىتباتتال ۇلىنىڭ ٴبىر ٴبولىم ەڭبەكتەرى جونىندە قارت ۇستاز ٴبىر تالاي ماتەريالمەن قامداعان ەدى (ايگىلى اۋدارماشى قالامگەر جونىندە «ارمان اسۋىندا» اتتى ماقالا جازىپ، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبىلىستىق قارتتار كوميتەتى، قارت كادىرلار مەكەمەسى جاعىنان شىعاتىن «تارلاندار» جۋرنالىنىڭ 2017-جىلعى 4-سانىندا جانە «التاي اياسى» جۋرنالىنىڭ 2018-جىلعى 3-سانىندا بۇل ماقالام باسىلىم كورىپ، 2019-جىلى كوكتەم قارساڭىندا شينجياڭ راديو-تەلەۆيزيا ىستانسياسىنىڭ «بايتەرەك» ايدارشاسىندا توقان سەيىتباتتال ۇلى ارناۋلى تانىستىرىلىپ، ماقالام جونىندە ىستانسيا تىلشىلەرى مەنىمەن سۇحباتتا بولعان ەدى). سول جىلداردان باستاپ قازىرگە دەيىن قارت اعارتۋشى ۇستازدىڭ ونەگەلى ىستەرى جونىندە ەستىگەندەرىم ٴوز الدىنا ٴبىر كىتاپ بولارلىق. سوناۋ ەرتەدە العاشقى وقىتۋشىلىق ساپارىن بىرگە باسقان قارت ۇستازدارمەن كەيىنگى وقىتۋشىلىق ساپارىندادا قىزمەتتەس بولعان ساپتاستارى جانە قىزمەت قاجەتىمەن، جۇمىس بولىسىمەن سوناۋ التاي قالاسى شىرىكشي، التاي قالاسىنىڭ 2- مال فەرماسىنداعى مەكتەپتەردە ىستەپ زەينەتكە شىققان قارت ۇستازدار كونە ساپتاسى قاجىمۇقاننىڭ قىزمەتتەگى شوگەلدىگى، ىنتىماقتاعى ونەگەلى ىستەرى ٴجايىندا باس قوسۋ، توي-توكىن جينالىستاردا وسى قارتتاردىڭ ەرتەدەن ٴسوز قوزعاپ، ەسكە الىپ، اۋىز جاپپاي ماقتاعاندارىن ەستىدىم.

ٴومىر وتكەلدەرى

قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى 1939-جىلى 15-قاراشادا تارباعاتاي ايماعىنىڭ ساۋان اۋدانىندا مالشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1950-جىلدان 1956-جىلعا دەيىن مايتاۋ كەن رايونىنىڭ باستاۋىش، ورتالاۋ مەكتەپتەرىندە وقىعان. 1956-جىلى قىركۇيەكتە شينجياڭ پەداگوگيكا ينىستۋتوتىنىڭ بيولوگيا-حيميا فاكۇلتەتىنە قابىلدانىپ، 1959-جىلى شىلدەدە وقۋىن ۇزدىك ٴبىتىرىپ، ۇيىمنىڭ ٴبىر تۇتاس ٴبولىسى بويىنشا العاشقى ساپارىن كوكتوعاي اۋدانىنىڭ كوكتوعاي قالاشىعىنان (تاۋلى كەن رايونى) 1-ورتالاۋ مەكتەپتەن باستاپ ارالىقتا كوكەبۇلاق، تاراتى، شاكۇرتى، تۇرعىن قاتارلى وقىتۋ بولىمشەلەرىندە (وقىتۋ رايوندارىندا) ەڭ جاپالى كەزەڭدەردەگى اۋىر قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ ساباق ٴوتىپ، 1979-جىلدان كەيىن كوكتوعاي اۋداندىق 1-ورتا مەكتەپ اشىلعان سوڭ وسى ورىندا وقىتۋشىلىق ساپارىن جالعاستىرىپ، 2001-جىلى شىلدەدە تابانى كۇرەكتەي 42 جىل ەڭبەكتەنگەن مايتالمان ۇستاز داڭىقپەن پەنسياعا شىققان.

قارت ۇستاز ٴوزىنىڭ وقىتۋشىلىق داڭىقتى كاسىبىن بەرىلە ٴسۇيىپ، قولىنان قالام تۇسپەگەن ەرەكشەلىگى مەن التاي ايماقتىق جازۋشىلار قوعامىنىڭ مۇشەسى، شينجياڭ جازۋشىلار قوعامىنىڭ مۇشەسى بولىپ، التاي ايماقتىق عىلىم-تەحنيكا قوعامىنىڭ مۇشەسى بولىپ، ٴومىر پاۆەسكەسىنە اقىندىق، كۇيشىلىك، ىسپورتشىلىق ونەردى دە بارلاپ شەككەن ″سەگىز قىرلى، ٴبىر سىرلى″ ەرەكشەلىگى مەن قوعامنىڭ ٴار سالا-ٴار الۋان ىستەرىنە ۇيىمنىڭ ۇيعارىمى جانە باسقادا ورىنداردىڭ ۇسىنىسى مەن التاي ايماقتىق حيميا عىلىمىن زەرتتەۋ قوعامىنىڭ ورىنباسار ٴتوراعاسى، كوكتوعاي اۋداندىق وقۋ-اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ ينسبەكتورى، كوكتوعاي اۋداندىق ساياسي كەڭەستىڭ جوراسى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبىلىستىق 9-كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، كوكتوعاي اۋداندىق باقىلاۋ-تەكسەرۋ مەكەمەسىنىڭ كاسىپ سالالارىنىڭ ٴىستيل قۇرىلىسىن تەكسەرىپ-باقىلاۋ جوراسى، كوكتوعاي اۋداندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ كاسىپ سالالارىن باعالاۋ كەڭەسشىسى بولۋمەن قاتار، جۇڭگو حالىق ساياسي ٴماسىليحات كەڭەسى كوكتوعاي اۋداندىق كوميتەتى 7 -، 8 -، 9 -، 10 -، 11-كەزەكتى جوراسى بولعان جىلدارىندا ساياسي كەڭەستىڭ ۆستابى بويىنشا ۇكىمەت ىستەرىنە بەلسەنە ات سالىسىپ، شىنايى، مۇقيات جاۋاپكەرلىكپەن، اۋداننىڭ ٴار سالا ىستەرىن وركەندەتۋ جاعىندا كوپتەگەن اقىلعا قونىمدى ۇسىنىس جوبالاردى ورتاعا قويىپ، قىزمەتتەگى بەلسەندىلىگى، ۇسىنىستارىنىڭ قۇندىلىعىن باعالاۋ ارقىلى سيلانىپ ماراپاتتالدى. ۇيىم جۇكتەگەن ٴار قانداي بورىشىن مىندەتتى تۇردە شىنايى جاۋاپكەرلىكپەن بەرىك تۇرعىدا تاباندىلىقپەن اتقارىپ، شىندىقتى ىسجۇزىنەن ىزدەپ، حالىق كوڭىلىنەن شىعىپ، ۇيىم ٴۇمىتىن اقتاپ، پارتيا، ۇكىمەت ورىندارىنىڭ جوعارى قۇرمەتىنە بولەندى.
قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى ەڭبەگىمەن ەلگە تانىلىپ، كوپ قۇرمەتى مەن سەنىمىنە بولەنگەن مەيىرىمدى، اقكوڭىل، كىشپەيىلدىگى مەن ەل ىشىندەگى ابىرويى جوعارى قارتتاردىڭ ٴبىرى بولۋ سالاۋاتىمەن ۇدايى ونەگەلى، ۇلگىلى باستاماشى بولىپ، قاجىماس جىگەرىن زامانا رۋحىمەن سومداپ، باستاماشى، ۇزدىك اسىل قاسيەتىن جالعاستى ساۋلەلەندىرىپ كەلمەكتە.

اسقاق ارمان جولىنداعى قۇلشىنىس

ٴار كىمگەدە وسىناۋ باسىپ وتكەن ٴومىر جولى مەن كەشىرمەلەرى ٴوز تاريحىنىڭ كۋاسى. ٴومىر قۇددى ساپارعا ۇقسايدى، وعان ٴار ادام ٴار ٴتۇرلى جولمەن ٴوز ساپارىن باستايدى. جولدان اداسساڭ العا جۇرۋدەن قالاسىڭ. ۇلى ارمانعا ساي كەلەتىن ماقساتتى نىسانا بولماسا، باعىتتان اداسىپ، شىم-شىتىرىق دۇنيەگە اينالىپ، كۇش-قايرات مۇقالىپ تاۋسىلادى. اۋەلگى نىساناسى مەن ماقساتتى ايقىن باعدارلاعان قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى وقۋ-اعارتۋ سالاسىنا العاشقى قادام تاستاعان كۇننەن باستاپ، ۇلى ارمانىن ىسكە اسىرۋ ٴۇشىن، ۇلى مۇرات جولىندا تىنباي قۇلشىنىپ، ومىرگە ىستىق ىقىلاسپەن قاراپ، ىزگىلىك، قايىرىمدىلىق، ىزدەنگىش، قاجىماس رۋحتى بويتۇمار ەتىپ، جەتپەكشى بولعان سوڭعى ماقساتىنىڭ نىساناسىنا ۇمتىلىپ، وقىتۋعا بولعان قۇشتارلىعى مەن وقۋشىلارعا ٴوز اتا-اناسىنداي كۇيىنىپ، مەيىرىمدىلىكپەن قامقورشى بولعان ۇستاز وقىتۋعا، وقۋشىلارىنا دەگەن ماحابباتىن بىلاي بايىمداعان:
بولعاندىعىم ٴۇشىن دە مەن مۇعالىم،

ۇرپاق ٴجايىن ەلدەن ەرەك ۇعامىن.
سوندىقتاندا اق پەيىلدى اناداي،
ٴيىپ بەرەم كوڭىلىمنىڭ شۋاعىن.-دەپ ۇرپاق تاربيەسى ٴۇشىن وزىندەگىنىڭ ٴبارىن ۇرپاققا ارناپ، ۇستازدىق سىندى ۇلى كاسىپتى بەرىلە ٴسۇيىپ، سانسىزداعان شاكىرت تاربيەلەپ، توپشىسىن جەتىلدىرىپ، قوعامنىڭ ٴار سالاسىنا اتتاندىرىپ، تالماي قانات قاققان تالپىنىسى مەن اۆتونوميالى رايون بويىنشا ەرەكشە دارەجەلى وقىتۋشى دەگەن داڭىقتى اتاققا يە بولىپ، گوۋيۋاننىڭ قوسىمشا قاراجاتىنان يگىلىكتەنگەن ساناۋلى عانا قادىرمەندى ۇستازداردىڭ ءبىرى ءارى ءبىر ەگەيى.

قارت ۇستاز قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلىنىڭ وقۋ-ٴبىلىم، عىلىمعا دەگەن قىزىعۋى، قارت ۇستازدى بيىكتەن-بيىككە جەتەلەپ، دۇرىس باعىتتان اۋىتقىماي، پارتيانىڭ وقۋ-اعارتۋ باعىتىنا باستان-اياق تاباندى بولىپ، وقىتۋ زاڭدىلىقتارىن قانىق يگەرىپ، اۋداندىق حالىق ۇكىمەت پەن وقۋ-اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ ورنالاستىرۋىمەن اۋدان كولەمىندەگى اۋىل-قىستاقتارداعى ورتا-باستاۋىش مەكتەپتەر مەن جاتاقتى مەكتەپتەردى ارالاپ، وقىتۋشىلارىڭ وقىتۋ قىزمەتىنە ٴادىل باعا بەرىپ، ارتىقشىلىقتارىن دارىپتەپ، جەتەرسىزدىكتەرىن كورسەتىپ بەرۋگە كومەكتەسىپ، كىشپەيىل دە بايسالدى مىنەزمەن وقىتۋشىلاردىڭ ەڭ جوعارى قۇرمەتىنە بولەنىپ، وقىتۋ ساپاسىنىڭ جوعارىلاۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ، ۇنەمى «وزات وقىتۋشى»، «ۇلگىلى كلاس جەتەكشىسى»، اۋدان جاعىنان سان مارتە «وزات وقىتۋشى»، ەكى وركەنيەت قىزمەتىندە كورنەكتى ناتيجە جاراتقان «وزات جەكە»، اۋداندىق كاسىپ وداعى جاعىنان «وزات قىزمەتكەر» سيلىعىن ەنشىلەۋمەن قاتار، اۋدان، ايماق، وبىلىس كولەمىندەگى وقىتۋ ورىندارىندا ۇلگى كورسەتۋ ساباقتارىن ٴوتىپ، «ۇزدىك اعارتۋشى» داڭىق كۋالىگىن ەنشىلەپ، جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ىستەر كوميتەتى، جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى ەڭبەك كادىرلار مينىستىرلىگى، جۇڭگو عىلىم-تەحنيكا قوعامى جاعىنان از ۇلت رايونىندا ۇزاق ۋاقىت عىلىم-تەحنيكا قىزمەتىمەن شۇعىلدانعان «تاڭداۋلى قىزمەتكەر» اتاعىن (1983 - جىلى) الىپ، ماداقتالىپ سيلانعان.

عىلمي تاجىربيە تاقىرىبى

وقۋشىلاردىڭ جۇيەلى ٴبىلىم الۋ ٴۇشىن، شىنايى عىلمي امالياتتىق تاجىربيە سىناقتارى ارقىلى حيميا-بيولوگيا وقىتۋىن زەرتتەۋ تاقىرىبىنداعى «شىنى (اينەك) جانە شىنى بۇيىمدارىن ناقىشتاۋ»، «كوكتەم، جاز، كۇز جانە قىس ماۋسىمدارى قالاي پايدا بولادى»، «تەرى»، «ەلىكتەۋ بيولوگياسى»، «وتپەلى ەلەمەنتتەر اتومداردىڭ ەلەكتىرون قۇرىلىسىنداعى ەرەكشەلىكتەرى»، «التىن»، «نافتالين»، «جۇرەك قان تامىردىڭ ەرەكشە قابىلەتى» سياقتى 20 عا تاياۋ عىلمي ماقالا جازىپ، گازەت-جۋرنالداردا جاريالادى.
تالانتتى حيميك ۇستازدىڭ ٴومىر جولى، ونەر-عىلىم جولى بولىپ، بويىنداعى تالانتىن وقۋشىلارىنا، قوعامعا، وتانعا ارناپ، قۇندى بايلىق جاراتىپ، ٴوزى جەتپەكشى بولعان نىساناسىنىڭ بيىگىنە قاراپ تىنباي ەڭبەكتەنىپ كەلەدى.

ونەگەلى ىزگىلىك

ناعىز ىزگى نيەتتى، مەيىرىمدى، اقكوڭىل جانداردىڭ ىزگىلىكتى جاقسى ىستەرىن ماڭايىنان عانا ەمەس، ولاردىڭ ات-اتاعىن الىس-الىس، شالعايلارداندا ەستۋگە بولاتىندىعىن ەل ٴىشى دالەدەپ، اڭىز-اڭگىمەگە اينالاتىندىعى شىندىق.

ۇلىلاردىڭ اقىليالىق تاعىلىمىندا - «جاقىسىنىڭ اتىن ايتپاي، ٴىسىن ايت» دەگەن عوي، دەپ ٴسوز باستادى التاي قالاسى 2-مال فەرما مەكتەبىنەن دەمالىسقا شىققان (زەينەتكەر) قارت اعارتۋشى ۇستاز شىڭعىسقان تىرناق ۇلى تويداعى اڭگىمە ۇستىندە جينالعان جۇرتقا. سوناۋ ەرتەدەگى العاشقى قىزمەت ساپارىن باستاعان كەزدەگى جاستىعىن ەسكە الىپ، قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلىمەن بىرگە بولعان شاقتارىن ايتىپ، وسىبىر اڭگىمەنى باستاعاندا، مەن ول كىسىنى تانيمىن دەگەنىمدە، قايتادان نازارىن ماعان اۋدارىپ، حالىقىمىزدا : «ٴتۇسى جىلىدان تۇڭىلمە» دەگەن ٴسوز بار. بۇگىنگى مىنا تويدى وتكىزىپ، قىز ۇزاتقالى وتىرعان تولعانباي جۋانقان ۇلى التاي قالاسى 2-مال فەرما مەكتەبىن ۇزاق جىلدار باسقارعان مەكتەپ مەڭگەرۋشىسى بولىپ دەمالىسقا شىققان ٴبىزدىڭ باسشىمىز. مەنىڭ ۇلكەن كەلىنىم وسى مەكتەپتىڭ وقىتۋشىسى، سىزگە كەلىن بولعالى وتىرعان بالانىڭ اپايى. «جاقسىنىڭ جاتتىعى جوق» دەگەن عوي، باعانادان اڭگىمەڭدى ەستىپ قىزىعىپ قالدىم. كەلىن بالاڭىزدى ىلەگە اكەتەسىزبە ؟ - جوق، كوكتوعاي اۋداندىق بازار باسقارۋ مەكەمەسىندە ىستەيدى، وتاۋ كوكتوعاي اۋدانىندا بولادى. ۇلىم باقديار شىڭگىل اۋدانىندا ىستەيدى... ەندەشە جارايدى دەپ ٴسوزىن جالعاستىردى قارت اعارتۋشى ۇستاز. كوكتوعاي اۋدانىندا بولساڭ، ٴوزىڭ تانيتىن قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلىمەن جاس كۇنىمىزدەگى العاشقى وقىتۋشىلىق ساپارىمىزدى تاعى ٴبىر نەشە مۇعالىمدارمەن بىرلىكتە تاۋ كوكتوعايدان باستاپ، كوكتوعاي اۋدانىنىڭ ۇلان-قايىر كەڭ دالاسىن اتتى-جاياۋ ارالاپ، اۋىر جاپالى كەزدەردە قۇرساق كەيدە اش، كەيدە شالا قۇرساق الۋا ٴتۇرلى قينشىلىقتى جەڭىپ، دالا كەزىپ كوشىپ ٴجۇرىپ بالا وقىتقامىز. وقۋشىلارىمىز الىس-الىس جەرلەردەن كەلەدى. قاجىمۇقانعا كەزىكپەگەلى ۇزاق جىلدار بولدى...-دەپ كوزىنە ىستىق جاس ٴۇيىرىلدى. ول (قاجىمۇقاندى ايتپاق) ەل ىشىندە تابىلا بەرمەيتىن ٴابزال ادام. قادىرى قىمبات اسىل جان، اشارشىلىق جايلاعان قيىن كۇندەردە ۇرپاقتارعا قامقورشى، جاناشىر بولعان. بارعان-تۇرعان جەرىندە ويلايتىنى مەكتەپ قۇرىلىسى، وقۋشىلاردىڭ وقۋى، تۇرمىسى، قىزمەتتەستەرىنىڭ كۇي-جايى، ىلعيدا وسى جاقتارعا باس قاتىراتىن. ونىڭ اياۋلى جارى گۇلزيقا قىرىقباي قىزى پەيىلى دارقان دالاداي، مەيىرلى جان. بىزبەن قىزمەتتەس وقىتۋشى، اسا ٴبىلىمدى، اڭعارلى جايدارمان ادام. قانشالىق شارشاپ جۇرگەنىمەن، جۇزىنەن كۇلكى ٴۇيىرىلىپ، ٴبىر شىنى شاي، ٴبىر جاپىراق نان، ٴبىر قاسىق تالقان بولسادا باسقالارمەن ٴبولىسىپ جەۋدى ۇناتاتىن. «اشارشىلىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ٴدامى كەتپەس» دەگەندەي، ولاردىڭ كەڭ پەيىل، مەيىر شاپاعاتىن ماڭگى ۇمىتا المايمىن-دەيدى اعارتۋشى قارت ۇستاز.

قاتپارلى قارا تاۋ سەكىلدى قارت پەداگوكتىڭ اۋىزىنان شىققان : «ەل ىشىنەن تابىلا بەرمەس ٴابزال ادام، قادىرى قىمبات اسىل جان» دەگەن ەكى سويلەم قاجىمۇقان قارت پەداگوكتىڭ بار قاسيەتىن ايگىلەپ، جاراسىمدى وتباسىنىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ تۇرعانداي اسەر بەردى ماعان.

ىزگىلىك-ادامدىق اتپەن ادامدىق قاسيەتتىڭ ۇلگىسى، مەيىر-شۋاق، كەڭپەيىل دارقاندىقتىڭ ارەكەتتە بەينەلەنۋى. وسىنداي ۇلى قاسيەتتى بويىنا بويتۇمار ەتكەن قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى جاستايىنان السىزگە جاناشىر، مۇڭايعانعا قامقورشى بولىپ، ٴدال قازىرگە دەيىن ىزگىلىكتى ونەگەسىن جالعاستىرىپ كەلمەكتە. ٴار قانداي قيىن-قىستاۋ، قينشىلىق كەزدەردەدە جەكەگە، قوعامعا قولىنان كەلگەن كومەكتى اياماي، قيىن وتكەلدەن بىرگە وتۋگە قول ٴۇشىن بەرىپ، بۇگىنگى داۋىردە قاي جەردە قينشىلىق بولسا، سول جەرگە جىلۋ اتاپ، مەيىرىن كورسەتىپ، شاپاعات سيلادى. ۇلاعاتتى ۇستازدىڭ بۇل جاقتاعى ەڭبەكتەرىن ٴبار-ٴبارىن قاتتاپ تىزبەي-اق، ٴىشىنارالارىن مىسالعا الار بولساق : 2008-جىلى ۋىنچۋانداعى اۋىر جەر سىلكىنىس اپاتىنا 1000 يۋان اقشا اتاپ، «56 ۇلت ٴبىر سەميا ادامى» دەگەن ولەڭىن جازىپ، سوتسياليستىك ۇلى سەميانىڭ مەيىرىن جىرلاپ، كوپشىلىكتى جەر سىلكىنگەن اپات رايونعا قارجى اتاۋعا، اپات رايونداعى ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ قيىن وتكەلدەن وتۋىنە كومەكتەسۋگە باستادى. ٴوز مەيىرىمدىلىگى ارقىلى ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتىن ايگىلەپ، قوعامدىق الەۋمەتتىك ىستەردىڭ بارلىعىندا باستاماشى بولىپ، «ماتىنبەك مەيىر باعىشتاۋ قور قوعامىنىڭ» قۇرمەتتى ٴتوراعاسى بولىپ،تالاي رەت جىلۋ اتاۋ قيمىلىنا قاتىناسىپ، ءار ۇلت حالىقىنىڭ القاۋىنا بولەندى.

قايىرىمدى قارت ۇستاز قاي جەردە قينشىلىق بولسا، سول ورىننان تابىلىپ، قاي جەردە اپات بولسا، سول جەرگە جىلۋ اتاپ، مەيىر باعشىتادى. ۋىنچۋانداعى اپاتقا قارسى شايقاستىڭ قۇدىرەتىنە اسەرلەنگەن اقىن:

بۇل نەدەگەن تەڭدەسى جوق ەرلىك ەد،
جان اياماي جۇڭحۋا ۇلتى ەر جۇرەك.
كۇندىز-ٴتۇنى ارپالىستى اپاتپەن،
بارلىق جەردە قىزىلتۋلار جەلبىرەپ.
الىستاعى اعايىندار ايالسىز،
ٴبىر ارناعا مەيىرىن توكتى ەلجىرەپ.

بۇل نە دەگەن بەرەكەلى ەل ەدى،
سارقىلمايتىن شاپاعاتى بەرەرى.
بۇكىل دۇنيە ايامادى كومەگىن،
حالىقارادا بولعاندىقتان بەدەلى.
قاجەت بولسا، ۋا سۇيىكتى تۋعان جەر،
جۇرەگىمدى جۇلىپ بەرگىم كەلەدى.-دەپ اقىن وزىندە باردىڭ ٴبارىن وتانعا، حالقىنا ارنايتىن شىنايى مەيىر ماحابباتىن وسىلايشا جەتكىزىپ، ٴوز كومەگىندە اياماي، جۇڭحۋا ۇلتتارىنىڭ ۇيىسقىش قۇدىرەتتى كۇش-قۋاتىن ايگىلەيدى.

بەرەكە ٴتۇبى-مەرەكە

ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ۇلگىسى قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى ٴوزىنىڭ ىسجۇزىندىك ارەكەتى ارقىلى ۇلتتار ىنتىماعى، قوعام ورنىقتىلىعىنىڭ ارقاۋى. بەرەكە-بىرلىك جاراسىمدى قوعام قۇرۋدى جان تامىرى دەيتىن پرينسىپتە تاباندى بولىپ، «تورتەۋ تۇگەل بولسا توبەدەگى كەلەدى، التاۋ الا بولسا اۋىزداعى كەتەدى» دەگەن ماقال-ماتەلدەر ارقىلى بۇگىنگى باقىتتىڭ پارتيامىزدىڭ باسشىلىعىندا، سانسىز قاھارمانداردىڭ قان توگىپ، قۇربان بولعان بوداۋى مەن جۇڭحۋا ۇلتتارىنىڭ ۇيىسقىش كۇش-قۋاتى، بەرەكەلى ىنتىماعىنىڭ ارقاسىندا ىشكى-سىرتقى جاۋلاردى جەڭىپ، تابىسقا جەتكەندىگى جونىندە توڭىرەگىندەگى ادامدارعا ۇزدىكسىز ۇگىتتەپ، ۇنەمىلىك تاربيەگە اينالدىرىپ، بۇگىنگى باقىتتى تۇرمىستىڭ قادىرىنە جەتۋگە، وتانعا ماداق، پارتياعا العىس ايتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ۇعىندىردى. كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى كىشكەنە ىستەردەن، زارەدەي ىستەردەن باستاپ، ۇلتتار ىنتىماعى مەن قوعام ورنىقتىلىعىن شىنايى قورعاۋدى بەينە ٴوزىنىڭ كوز قاراشىعىن ايالاعانداي، ۇلتتار ىنتىماعىن ايالاپ، ٴوزىنىڭ ىسجۇزىندىك ارەكەتى ارقىلى اينالاسىنداعى ٴار ٴبىر ادامداردىڭ رۋحىنا سىڭىرۋدەن جالىقپادى.

ۇلتتار ىنتىماعىن قورعاۋعا، ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىككە قارسى تۇرۋعا، ۇلتتار ىنتىماعىن بۇلدىرەتىن بارلىق ارەكەتتەرگە بىرلىكتە قارسى تۇرۋعا جۇرتشىلىقتى جۇمىلدىرىپ، ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىك پەن زاڭسىز ٴدىنني ارەكەتتەرگە قارسى تۇرۋ كۇرەسىنىڭ كۇردەلىگىن، ماشاقاتتىلىعىن تولىق تانۋعا تاربيەلەپ، ۇلتتىق بولشەكتەۋشى ەلەمەنتتەر مەن ٴدىنني ۇشقارى ەلەمەنتتەردىڭ كەيىپ-كەسپىرىن تولىق تانىپ جەتۋگە جەتەكتەپ، ۇلتتار ىنتىماعى مەن ورنىقتىلىق قىزمەتىنىڭ ونەگەلى ۇلگىسى بولدى.
قارت پەداگوك، اعارتۋشى ۇستاز ٴار ۇلت حالىقىن بەرەكە-بىرلىككە شاقىرىپ، اناردىڭ دانىندەي ۇيىسۋعا، جاۋ كۇشتەرگە باتىل قارسى تۇرىپ، قوعام ورنىقتىلىعىن ساقتاۋعا باستاماشى بولىپ، ۇلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتيامىزدىڭ دانىشپاندىق جەتەكشىلىگىندە ۇلى وتانىمىزدى ٴسۇيىپ، تىنىش تىرلىكپەن العا باسۋعا شاقىرادى.
اقىن:

باسەكەگە تولى مىناۋ زاماندا،
تىنىش تىرلىك، باقىت كەرەك ادامعا.
اشىق اسپان، جاسىل القاپ، تۇنىق سۋ،
قاجەتتى-عوي، ماعان، وعان، ساعاندا.
بۇل ماقساتقا جەتۋ قيىن بىرلىكسىز،
ونى ۇقتىرۋ وڭاي ەمەس نادانعا.
زورلىقتى كۇش، لاڭگەستەر، جەمقورلار،
باس كوتەرسە الاستايمىز تاباندا.-دەپ، ٴوزىنىڭ بەرىك تۇرعىسى مەن ادىلەتتىكتى جاقتاپ، جاۋ كۇشتەردى جانىشتايتىن بەرىك ٴراداسىن ايگىلەيدى.

ونەردەن تاقتى وردەندى

حالىقىمىزدا : - «اقىن ەلدىڭ اعاسى، اقىل ەردىڭ باعاسى» دەيتىن ۇلاعاتتى تەڭەۋى، تالانت يەسىنىڭ قۇلشىنىسىنا، ەڭبەكتەنۋىنە، تولىسىپ كەمەلدەنۋىنە، رۋحىن جەتىلدىرۋىنە قاراتا ايتىلىپ، ٴوز بويىنداعى ەرەكشە دارىنىن حالىقىنىڭ قاجەتىنە جاراتىپ، ماداق پەن ماراپاتتىڭ تورىنەن ورىن العان قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى تىنىمسىز ەڭبەكقورلىقپەن قۇلشىنىپ، جالىقپاي ىزدەنۋ ارقىلى، ٴومىر ساپارىندا ۇستازدىق پەن اقىندىقتىڭ قوس كۇرەڭىن كوسەمدەپ شەگىپ، ٴار الۋان باسىلىمداردا 600 دەن استام ولەڭى جاريالاندى.
ونەر ساحاراسىنىڭ ٴار قىرىنان كورىنەتىن اقىن، اعارتۋشى ۇستاز، دەنە- تاربيە، ويىن-ساۋىق قاتارلى مادەني قيمىلدارعا بەلسەنە قاتىناستى، مىسالى : اۋدان كولەمىندە ۇيىمداستىرىلعان بىرنەشە كەزەكتى ءان-قور جارىستارىندا مەكتەپ وقىتۋشىلارىن، وقۋشىلارىن گارمونمەن سۇيەمەلدەپ، 1-، 2- دارەجەلى سيلىق الۋىنا ەسە قوستى. ونەر ساحاراسىنىڭ ٴار قىرىنان كورىنەتىن اقىن. دەمالىسقا شىققاننان كەيىندە قارت كادىرلار مەكەمەسى ٴانسانبىلىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى بولىپ مىندەت وتەپ، 60 جاستان اسقانشا ساحىنادان تۇسپەدى.

2-رەتكى اۋداندا وتكىزىلگەن «ەرتىس قاينارى» مادەنيەت كوركەمونەر جارىسىندا ورىنداعان كونسەرت نومىرلەرى 1-دارەجەلى سيلىقتى ەنشىلەپ، اۋىل-قىستاقتاردى ارالاپ ويىن كورسەتىپ، ەگىنشى - مالشىلاردىڭ القاۋىنا بولەنىپ، رۋحاني مادەنيەتپەن ارلەندىردى.

كوكتوعاي اۋدانىنىڭ «ٴتورت كىتاپ توپتاماسىن» اڭىز-ەرتەگىلەر، قيسا-داستاندار، ماقال-ماتەلدەر، ولەڭ-جىرلار جيناۋ، تۇرگە ايىرۋ، شىعارۋ قىزمەتىنە بەلسەنە قاتىناسىپ، ولەڭ-جىرلار توپتاماسىنا ٴوزى جاۋاپتى رەداكتور بولىپ، باسپادان ٴساتتى شىعاردى.

كوكتوعاي اۋدانىنىڭ اقىندار ايتىسىن باسقارۋ قىزمەتىنە ارالاسىپ، اۋداننىڭ ايتىس اقىندارىن، تاربيەلەۋ قىزمەتىنە ات سالىسىپ، ساباق ٴوتىپ، اقىلشى بولۋ مەن اقىندار ايتىسى كەزىندە باس باقىلاۋشى، باقىلاۋشى، ٴادىلعازىلىق مىندەت وتەدى. «الدىڭدا جۇرگەن اعاڭنىڭ، ەتەگىن تارتپا، جولىن قۋ. ارتىڭنان ەرگەن ٴىنىڭنىڭ، ماڭدايىنان قاقپا، بەلىن بۋ.» دەگەن جولدى ۇستانعان قاجاعاڭ اقىندار قوسىنىنىڭ زورايۋىنا، ساپالانۋىنا ەلەۋلى ەڭبەكتەر ٴسىڭىرىپ جىگەرلەندىردى. 1988-جىلى «جاستۇلەك» جۋرنالىندا جاريالانعان ولەڭدەرى تاڭدامالى شىعارمالار قاتارىندا ماداقتالدى.

اقىن:

بايتاق وتان قاسيەتتى ٴور تۇلعاڭ،
سەندە سانسىز اقىن تۋعان، ەر تۋعان.
كيگىز ۇيدە اتار تاڭمەن تالاسىپ،
وتارىڭدا، وتباسىڭدا مەن تۋعام.

انا وتانىم، اينالايىن ەڭسەلى ەل،
ەردىڭ باعى تەڭدىگىمەن ولشەنەر.
جۇدىرىقتاي جۇمىلاتىن حالقىڭ بار،
ەل باسىنا ٴبىر جايسىزدىق تونسە ەگەر،
سەن قوزعالساڭ بۇكىل الەم تەڭسەلەر.-دەگەن جىر شۋماقتارى ارقىلى، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن الىپ جۇڭحۋانىڭ تەڭدەسسىز كۇش قۇدىرەتىن بەينەلەيدى.

1997-جىلى شياڭگاڭ وتان قۇشاعىنا ورالۋ قارساڭىندا، اقىن : ″شياڭگاڭ ەلىمىزدىڭ ٴبىر بولەگى″ اتتى ولەڭ ارناپ، شينجياڭ گازەتىندە جاريالانىپ، قالىڭ وقىرمانداردىڭ جاقسى باعاسىنا يە بولىپ، اۋدان اتىنان سيلىققا ەرىستى. اقىن، اعارتۋشى ۇستازدىڭ ەلەۋلى ەڭبەكتەرى ورتالىق حالىق راديو ىستانسياسىندا «ونەگەلى ٴومىر» ايدارشاسىندا ارناۋلى تانىستىرىلۋمەن قاتار شينجياڭ حالىق راديو ىستانسياسىندا «شينجياڭ وقۋ-اعارتۋ جۋرنالىندا»، «وردەندى ۇستاز» دەگەن تاقىرىپتاردا ارناۋلى تانىستىرىلىپ، التاي گازەتىندە «ونەردىڭ ورگە سالعان ارعىماعىن...»، شينجياڭ گازەتىندە «حيميك ۇستازدىڭ ونەر جولى» دەگەن تاقىرىپتاردا ارناۋلى بەرىلىپ، ەڭبەك جەمىستەرى «ماقتارعا ۇلىڭ بولسىن» دەگەندەي، بيك بيكتەردەن كورىندى.

ەڭبەگى باردىڭ ونبەگى بارىن كورگەن عىلىمي قوعامدىق ورىندار مەن كاسىپ ورىندار جاعىنان سان الۋان جوعارى اتاقتارعا يە بولىپ، «جۇڭگو از ساندى ۇلت مامان وقىمىستىلار سوزدىگى» مەن «جۇڭگو ماماندار ەسىمدىگى (شينجياڭ ٴبولىمى) نەن ورىن العان.

حالىقىمىزدا - «سۇيەرگە ۇلىڭ بولسا سەن ٴسۇي، سۇيىنەرگە جارار ول» دەگەندەي، كەڭ تىنىستى اقىننىڭ تاقىرىپ اياسى، ويلاۋ اياسىنىڭ كەڭدىگى، تەرەڭدىگى مەن ويلى دا ورامدى كوركەمدىك قۋاتىنىڭ كۇشتىلىگى مەن ولەڭى 2008-جىلى قاجاعاڭنىڭ ولىمپياعا ارناعان ولەڭى «وليمپيادا جىرى» جيناعىندا جاريالانىپ سيلاندى.

2009-جىلى مامىردا «وتانىم»، «56 ۇلت ٴبىر وتباسى ادامى» ەكى ولەڭى «جاراسىمدىلىق ماداق جىرى» جىر جيناعىنا ەنگىزىلىپ، جۇڭگو بۇقارالىق ادەبيەت قوعامى جاعىنان «ومىرشەڭ ولەڭ» جانە بۇقارالىق ادەبيەت بايشەشەك سيلىعىنىڭ «تاڭداۋلى ولەڭ» سيلىعىن ەنشىلەدى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان 60 جىلدىق مەرەي توي قارساڭىندا، بەيجيڭدە وتكىزىلگەن «وتان جاساسىن» اتىنداعى مەملەكەت ٴىشى-سىرتىنداعى ٴار سالاداعى وتانشىل قايراتكەرلەردىڭ تۇڭعىش رەتكى باس قوسۋ سالتىنىڭ ەرەكشە قوناعى بولىپ استاناعا بارىپ، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ كاسىپورىندارىن دامىتۋ-زەرتتەۋ ورتالىعى، ەۆورپا، امەريكاداعى ساباقتاستار قوعامى قاتارلى ورىندار جاعىنان وتانشىل قايراتكەر سيلىعىن الىپ، «ٴداۋىر اۆانگارتى» التىن وردەنىمەن ماراپاتتالىپ، وسى ەڭبەكتەرىنىڭ ناتيجەسىندە «جۇڭگو بۇقارالىق ادەبيەت عىلمي قوعامىنىڭ جوراسى» بولدى.

2012-جىلى قاراشادا ماۋزىدۇڭ جولداستىڭ «يان-انداعى ادەبيەت كوركەمونەرشىلەردىڭ اڭگىمە ماجىلىسىندە سويلەنگەن ٴسوزى» جاريالانعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعىن ەسكە ٴتۇسىرۋ بايلانىسىمەن وزدىرعان ادەبيەت كوركەمونەر تۋىندىلارىن جيناۋ قيمىلىندا، «وتانىم»، «56 ۇلت ٴبىر سەميا ادامى»، «كومپارتيام» دەگەن ولەڭدەرى «ماڭگىلىك نۇر شۇعىلالى دۇنيە جۇزدىك ۇزدىك جۇڭگولىقتاردىڭ كىلاسيكالىق ولەڭ-جىرلارى» كىتابىنا ەنگىزىلىپ، دۇنيە جۇزىلىك ۇزدىك جۇڭگولىقتار بىرلەستىگى، «ماڭگىلىك نۇر شۇعىلا» رەداكسيا القاسى جاعىنان داڭىق كۋالىگى بەرىلىپ، التىن مەدالمەن سيلاندى.

2016-جىلى جەلتوقساندا جاريالانعان تۋىندىلارىنىڭ ٴبىر بولەگى پارتيامىز قۇرىلعاندىعىنىڭ 95 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ «شۇعىلالى تۋ» ٴىرى تارتۋ ولەڭدەر جيناعىنا ەنگىزىلىپ، وسى رەتكى ولەڭ تۋىندىلارىن باعالاۋدا التىن سيلىققا يە بولىپ، «پارتيامەن جۇرەكتەس بولىپ، ارمانعا قۇلاش سەرمەۋ، بولاشاققا قانات قاققان حالىق ونەرپازدارى» دەگەن داڭىق، اتاققا يە بولدى.
2017-جىلى جەلتوقسانداعى جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ قۇرىلعاندىعىنىڭ 90 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ جانە پارتيا 19-قۇرىلتايىنىڭ جەڭىسپەن اشىلعاندىعىن قۋانىشپەن قارسى الۋ تۋىندىلارىن جيناقتاۋ قيمىلىندا، اقىننىڭ ولەڭ تاقىرىبى ايقىن، سۇيىسپەنشىلىگى شىنايى، وتاندى ٴسۇيىپ، ارميانى قولداۋ، پارتيانى ٴسۇيىپ، پارتياعا ىلەسۋ جاعىنداعى سەزىمى مەن بەرىك سەنىمى تولىق بەينەلەنىپ، وسى رەتكى باعالاۋ قيمىلىندا تۋىندىسى التىن سيلىققا يە بولىپ، «توڭكەرىستى جىرلاۋ» تومىنا ەنگىزىلىپ، اقىنعا «وتاندى ٴسۇيىپ، ارميانى قولداۋداعى ىلعارى وزات» دەگەن ەڭ جوعارى قۇرمەتكە يە داڭىق اتاعىنا قول جەتكىزدى.

2018-جىلى جەلتوقساندا، رەفورمالاۋ، ەسىك اشقان 40 جىلدى ەسكە ٴتۇسىرۋ تاقىرىپتى ماقالا جيناقتاۋ قيمىلىندا، كوركەمونەر تۋىندىسى ٴتۇرلى سارالاۋلاردان ٴوتىپ، ۇزدىك تۋىندى بولىپ باعالانىپ، التىن سيلىققا يە بولدى. اقىننىڭ بارلىق ەڭبەكتەرىن ەسكەرىپ، جۇڭحۋا ٴداستۇرلى مادەنيەتىنە مۇراگەرلىك ەتۋ مەن دامۋىنا ۇلەس قوسقانىن كوزدەي وتىرىپ، «جاڭا داۋىردەگى مادەنيەتكە مۇراگەرلىك ەتۋدى امالياتپەن ايگىلەۋشى» دەگەن اتاق-داڭىق بەرىلىپ، جاڭا ٴداۋىردى جىرلاۋ، رەفورمالاۋ، ەسىك اشقان 40 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ «مادەني شىعارما تاڭدامالىلارى» ىنا ەنگىزىلگەن.

2019-جىلى مامىر ايىندا بەيجيڭ تۇڭي مادەني كوركەمونەر سارايى جاعىنان «جاڭا جۇڭگوداعى ون ٴىرى اۆانگارد كەيىپكەر» دەگەن اتاق داڭىققا يە بولعان.

2019-جىلى 28-قىركۇيەكتە جازعان «وتانعا قالتىقسىز ۇلەس قوسۋ» اتتى شىعارماسى 2019-جىلى التاي ايماقتىق ادەبيەت كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگى «التاي اياسى» جۋرنالى جاعىنان وتكىزىلگەن «شۇعىلالى 70 جىل» ماقالا جيناقتاۋ قيمىلىندا 1-دارەجەلى سيلىققا يە بولدى.

2020-جىلى بەيجيڭ حايبوۋىن عىلمي زەرتتەۋ ورنى جاعىنان «كاسىپتىك كورنەكتى ۇلەس قوسۋشىلار» اتاعى بەرىلىپ، سول جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا، حالىقارالىق ادەبيەت كوركەمونەرشىلەر كاسىپكەرلەر تاجىربيە ورتالىعى قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى جولداستى حالىقارالىق ادەبيەت كوركەمونەرشىلەر، كاسىپكەرلەر تاجىربيە ورتالىعىنىڭ قۇرمەتتى ٴتوراعالىعىنا ۇسىنىس ەتتى.


كوپ ونەردىڭ دۇلدۇلى

قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى ۇلاعاتتى ۇستازدىق سالاۋاتىمەن بويىنداعى بار دارىنىمەن ونەرىن حالىقىنا ارناپ، حالىق بۇقاراسى جاعىنان ەڭ جوعارى قۇرمەتكە بولەنگەن، كوپ ونەرگە جەتىلگەن مايتالمان حالىق ونەرپازى.

وزىق مادەنيەتىمىز ٴداۋىر وركەنيەتىنە بەت العان بۇگىنگى تاڭدا حالىق بۇقاراسىنىڭ بەيبىت ٴومىردى ٴسۇيۋ، ٴداۋىردى قاستەرلەۋ، قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ وي ساناسىن اشۋعا قۇلشىنىس جاساپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ رۋحاني دۇنيەسىن ولەڭمەن سۋسىنداتىپ، ونەرمەن جانداندىرىپ، كۇيمەن بالقىتىپ، انىمەن شالقىتىپ، بۇكىل ەلىمىز حالىقىنا تانىلعان ەلىمىز وقۋ-اعارتۋ سالاسىندا ۇلاعاتتى ساڭىلاق ۇستاز، ساۋساقپەن ساناعاندا ەلىمىز ادەبيەت كوركەمونەرىندە اتاعى اسپانداپ وزا شاپقان اقىنىمىز مول بىلىمدىك قورىمەن، توكپە اقىنعا ٴتان بەيىمدىلىگى ارقىلى ساپا جانە زامانالىق ورەگە تالىقپاي ىزدەنەتىن ەڭبەكقورلىق رۋحپەن بيىككە بەتالىپ، ولەڭدەرى جۇڭحۋانىڭ كىلاسيكالىق تومدارىنا ەنگەن، جۇڭحۋا مادەنيەتىنە مايەكتى ۇلەس قوسىپ، ەڭبەگى سىڭگەن ساڭىلاقتارىنىڭ ٴبىرى، شاڭىراق كوتەرەر اقباس اتانى، كوپ ونەردىڭ دۇلدۇلى.
ٴان قۇدىرەتىن تەرەڭنەن سەزىنگە قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى ٴان ٴماتىنىن تەرەڭ تولعانىسپەن، ويلى دا كوركەم تەڭەۋلەرمەن ″ٴان ٴومىردىڭ اجارى″ دەگەندەي، ەستىگەندە جان دۇنيەڭدى تەربەلتىپ، قايتا-قايتا قۇمارتا تىڭداۋعا باۋرايدى، اسەم ٴان مەن ٴتاتتى كۇي، قۇلاقتان كىرىپ بويدى الىپ، جۇرەكتەن-جۇرەككە جالعانىپ، كىم-كىمنىڭ بولسادا كوڭىل كۇيىن شالقىتىپ، وزىنە ەلىتەتىنى كوپكە ايان. ول سارعايعان ساعىنىشىڭدى باسىپ، كوركەم تابيعاتتى كوز الدىڭا كەلتىرىپ، مۇڭلى سەزىمىڭدى وياتىپ، قيال دۇنيەڭدى شارىقتاتادى. قاجاڭنىڭ - «ۇلۋ جانىم» تۋعان مەكەنىنىڭ ساعىنىشى بولسا، «جان دوستارىم» بىرگە بولعان جولداستارىنا دەگەن شىنايى ادالدىق سۇيىسپەنشىلىگى، «قاراعاي باستاۋ» اكە-اناعا بولعان قۇرمەتتى مەكەن ساعىنىشى، تالانتتى دارىن يەلەرىنە بولعان كوركەم تابيعاتتىڭ سيى سۋرەتتەلگەن. «ساعىندىم انا» اناعا بولعان ۇلى قۇرمەت ساعىنىش سەزىمى، «ۇلى جۇڭحۋا قۇرمەتتى مەكەن باسپانام» وتانشىلدىق، وتاندى ٴسۇيۋ رۋحىنىڭ ٴبىر ميلليارد ٴتورت جۇز ميلليون حالىقىنىڭ قۇت شاڭىراعى ەكەندىگىن جۇرەگىنەن تەبىرەنە جىرلاعان. «كومپارتيام جۇز جىلدىق مەرەكەڭە» ۇلى دا داڭىقتى دانا پارتيامىزدىڭ نۇر شۇعىلالى عاسىرلىق تاريحىن، جەڭىمپاز ۇلىلىعىن، تولاعاي تابىستارىن، حالىقشىل داڭىقتى پارتيا ەكەندىگىن ماقتانا جىرلاعان.

«ۇلى جۇڭحۋا قۇتتى مەكەن باسپانام» دەگەن ٴانى پارتيانىڭ جۇز جىلدىعىنا ارنالعان تاڭدامالى اندەر جيناعىنا ەنگىزىلگەن.

«كومپارتيام 100 جىلدىق مەرەكەڭە» ٴانى شينجياڭنىڭ تاڭدامالى اندەر جيناعىنا ەنگىزىلىپ، 2021-جىلى 2-ايدىڭ 2-كۇنى ورتالىق راديو ىستاتسياسىنىڭ قازاق تىلىندەگى ″ٴان دومبىرا″ باعدارلاماسىندا بەرىلدى.

ولەڭ دەسە ەلىتىپ، توقتاۋ بەرمەيتىن جازبا جانە ايتىس ونەرىنە جاستايىنان قىزىققان قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى تۋادا بويىنا بىتكەن كوپ ونەردىڭ مايتالمانى، كولەمدى ۇلكەن ساحارالىق-ساحىنالىق ايتىستارعا تۇسپەسەدە، توي-تومالاقتاردا ولەڭ قۇراپ ايتىپ، ارىپتەستەرىنىڭ نازارىن اۋدارعان. اۋداندا وتكىزىلگەن ءبىر رەتكى اقىندار ايتىسىنا قاتىناسىپ جاقسى باعا العان. اقىننىڭ جامالقان قاراباتىر قىزىمەن بولعان ۇزاق ايتىسىنان ٴبىر ۇزىك مىسال كەلتىرىپ كورەيىك:

قاجىمۇقان:

اتىڭنان اينالايىن اسىل جەڭگەم،
شوقتىعىڭ تۇرساداعى اسىپ ەلدەن.
باتىلدىقپەن الدىڭدا ٴسوز قوزعاسام،
مەندە ٴبىر قايىنىڭ ەدىم قاسىڭا ەرگەن.
بۇل جەرگە تۋىس-تۋعان، ەل دەپ كەلدىم،
التاي مەنەن ساۋىردى ەندەي كەلدىم.
شىنىمدى ايتسام جامالعان سەن دەپ كەلدىم،
ايتاتىن ارمانىمدى تەڭدەپ كەلدىم.

سوندا جامالقان دومبىرانى الا سالىپ:

اتىڭا ٴماز بولماسام پالۋان دەگەن،
قاپىدا كوڭىلىمدى قايدان بەرەم.
اقىن بولساڭ قاينىم-اۋ، قايدا ٴجۇرسىڭ،
① جيىرما جىل ايقاستىم نايمانمەنەن.

① قۇرمانبەك زەيتىنعازى ۇلىن ايتادى.

قاجاعاڭ قۇرمانبەك اقىندى مەڭزەپ وتىرعان شىعار دەپ :

قۇرمانبەك بويى الاسا، ويى بيىك،
قارا ولەڭدى تاستايدى ٴۇيىپ-ٴۇيىپ.
اپىر-اۋ، تاڭعالامىز اناۋ بويعا،
سونشا ولەڭ ٴجۇر ەكەن قايتىپ سيىپ.

ەكەۋىمىزدىڭ تەڭ ەكەن بويىمىزدا،
بولەك بولا قويماس-اۋ، ويىمىزدا.
جايمەنەن قالايىق ٴبىر سىرلاسىپ،
وسى ٴبىر مەرەكەلى تويىمىزدا.-دەپ ايگىلى تانىمالى ايتىس اقىنىمەن ازىلدەسىپ، ايتىس ونەرىندەگى دارىنىن تانىتادى.

اقىن اعامىز قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلى ايتىس ونەرىنىڭ دۇلدۇلىنىڭ ٴبىرى بولعان تانىمالى اقىن ٴۇمىتاي ٴساتجان قىزىمەن 2019-جىلى 12-ايدىڭ 12-كۇنى جەمەنەيگە قىز ۇزاتۋ توي بايلانىسىمەن بارعان جولىندا، توي ۇستىندەگى داستارقاندا تانىسپ، توي قىزىعىن دۋمانعا بولەپ، ايتىسقا تۇسكەن.

قاجىمۇقان:

قولىما دومبىرا الىپ ٴان سالايىن،
وسى ەدى-عوي مەنىڭدە اڭساعانىم.
ۇرپاقتارعا ورتايماس باقىت تىلەپ،
شاشۋ شاشىپ ولەڭنەن قارسىن الايىن.
جانى قۇمار ولەڭگە داڭسالى اقىن،
ٴۇمىتاي دا قوسىلار جانسا باعىم.

حالىقپىز عوي ٴان-جىرعا تويمايتۇعىن،
سالەمىن سان قىرقادان جولدايتۇعىن.
بارشىن تارتىپ قالعانبا قايران داۋسىم،
گۇل بولاما ومىردە سولمايتۇعىن.
تورقالى توي بولعاندا ٴان سالماساق،
وكىنىش-قوي ورىنى تولمايتۇعىن.
ءۇمىتاي :
كەلىن الۋ توي ەدى ۇلاعاتتى،
قۇدا ءوزىڭىز توردەگى سالاۋاتتى.
التى اۋىزدى ايتقىزباي شىرقادىڭىز،
تامساندىرىپ جيلىعان جاماعاتتى.

قارلىعىڭقى شىققانمەن ءسال ءۇنىڭىز،
جاستارداي جالىندى ەكەن سەزىمىڭىز.
بۇرىننان بارىس-كەلىس بولماسادا،
مەنى كورىپ، بۇزىلدى كوڭىلىڭىز.
– دەپ تەرەڭنەن تارتىپ تولعاپ، ايتىس مايدانىن قىزدىرىپ، تىڭدارمانداردىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى. بۇل ايتىستار «مۇرا» جۋرنالىنا باسىلىپ، جامالقان قاراباتىر قىزىمەن بولعان ايتىسى «مۇرا» جۋرنالىنىڭ 2017-جىلعى 4-سانىندا باسىلىپ ارناۋلى تانىستىرىلعان. ٴۇمىتاي اقىنمەن بولعان ايتىسى «مۇرا» جۋرنالىنىڭ 2020-جىلعى 6-سانىنا باسىلىپ، ماقالاسى ارناۋلى تانىستىرىلعان.

كەڭ كوكىرەكتى، ويلامى تەرەڭ اقىن كىندىك قانى ەرەنتاۋ باۋرايىندا كورىكتى ۇلۋجان جايلاۋىنداعى اۋىلىنا تامعانىمەن، ماڭداي تەرى ٴور التايدا توگىلىپ، ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورگەن ەرەنقابىرعانىڭ ۇزىن بويلى، اققۇبا جىگىتى ەندى:

جەگىلسەم دەپ اسىعىپ اۋىرىڭا،
العاش اساۋ ۇيرەتكەن اۋىلىما.
جاقىن بارىپ اكەمنىڭ قابىرىنا،
جاتسامبا ەكەن ەرەنتاۋ باۋىرىندا.

ٴور التايدا ەرتىستىڭ جاعاسىندا،
اسىل تاس پەن التىننىڭ اراسىندا.
اناشىمنىڭ قاسىندا قالسامبا ەكەن،
ماڭگى پانا بولاتىن بالاسىنا.

قويشى بولدى نەسىنە توسىلامىن،
تۋعان جەر توپىراعىنا قوسىلامىن.
تەك عانا ەل قارىزىن وتەي الماي،
ولەمبە دەگەندى ويلاپ شوشىنامىن.-دەپ جىرلادى. وسىلايشا تۋعان جەرىنە دەگەن ساعىنىشىندا، ەڭبەگى سىڭگەن ٴور التايعا دەگەن بورىشتىلىعىندا ايتا كەتەدى.

اقىن، قارت ۇستاز، اعارتۋشى ٴوز سەنىمى مەن ۇلى مۇرات جولىندا، قايتپاس قايرات، مۇقالماس جىگەرىمەن بۇكىل عۇمىرىن، دارىن-قايراتىن وقۋ-اعارتۋعا ارناپ، وتاندى ٴسۇيىپ، اتا مەكەندى قۇرۋ، گۇلدەندىرۋگە قالىتقىسىز ارناعان كوشەلى دە ەڭسەلى تۇلعا. بەرەكە مەن تاتۋلىقتىڭ ۇيتقىسى. كىسلىك پەن كىشلىكتىڭ، بىلمدىلىك پەن بىلىكتىلىكتىڭ ۇلگىسى. وتباسىنان تاربيە، بوساعاسىنان ۇلگى-ونەگە، مەيىر-شۋاق توگىلگەن مەرەكەلى شاڭىراقتىڭ بەرەكەلى قۇتتى جان ۇياسى.

كورگەندىلىك-كوركەم قاسيەتتى جانۇيادا تاربيەلى ەرجەتكەن ۇل-قىزدارى قوعامنىڭ ٴار سالاسىندا، باستاماشىلدىق، تىرەكتىلىك رول ويناپ، پارتيا-ۇكىمەت، قالىڭ حالىق بۇقاراسى جاعىنان جاقسى باعاعا ەرىسىپ، ٴوز رولدارىن ساۋلەلەندىرىپ كەلەدى.

مەن قاجاعاڭنىڭ وتباسىمەن تانىسىپ، ٴسىزدىڭ وسىنشا ۇلكەن تابىستارعا جەتۋىڭىزدە جەڭگەمنىڭدە ۇلەسى زور بولعان شىعار دەپ ازىلدەگەنىمدە ؛ - وتە جاقسى ايتتىڭ. مىنا ٴبىر ٴسوزدى ەستىگەنبە ەدىڭ. ″تابىسقا جەتكەن ەركەكتىڭ قاسىندا ٴبىر اقىلدى ايەل بولادى″ دەگەندى. بۇل جەڭگەڭ وقىتۋشى، وقىتۋشىنىڭ قىزمەت سالماعى، جاۋاپكەرلىگىن بىلەرسىڭ. وعان قوسا ٴۇي شارۋاشى تاعى بار. مەنىڭ جازعان-سىزعاندارىمنىڭ ولپى-سولپى جەرلەرىن تۇزەتۋدەن سىرت، مەنىڭ كوشىرمە حاتشىم. شاشىلعان قاعازداردى جيناپ، رەتتەۋ سىندى بارلىق جۇمىستار جەڭگەڭە ٴتان. شارشادىم، قالجىرادىم دەگەندى بىلمەيتىن ناعىز كومپىستىڭ ٴوزى دەپ، جەڭگەيگە قاراپ جىميا كۇلدى. جەڭگەي-اعايىمنىڭ ايتقاندارى راسپا-دەپ ازىلدەگەنىمدە، بۇل مەنىڭ ەڭبەگىمدى تولىق ايتپادى، وناندا ۇلكەن. مۇنىڭ العان سونشا كوپ سيلىقتارىنىڭ از بولەگى ماعان ٴتان بولۋى كەرەك ەدى، ول ونى ەسكەرمەدى دەپ كۇلدى. اي جەڭگە، اعانىڭ انا التىن مەدالى، التىن الاۋلى اسىلدارىنىڭ ٴبارى سىزدىكى-عوي، جاقسى ساقتاڭىز-دەپ ازىلدەدىم. نەدەگەن سيلاسىمدى، جاراسىم تاپقان جان ۇيا. قوس بايتەرەك امان بولىڭىزدار دەگەن تىلەك ايتتىم.

ۇلى دانالاردىڭ ″ادام تىرشىلىگىنىڭ ٴمانى-ٴوزىنىڭ رۋحىن جەتىلدىرە بەرۋ″ دەيتىندەرى دە سودان شىعار. ادام رۋحى دەگەن ەڭ قۇدىرەتتى، تەڭدەسسزى كۇش-قۇدىرەتتىڭ بالاماسى.

تالانتتى تالعامپاز اقىن قاجىمۇقاننىڭ ويلاۋ اياسىنىڭ كەڭدىگىنە، تۇيسىنۋ سەزىمىنىڭ سەرگەكتىگىنە تاڭىرقاماي تۇرا المايسىز. ول تىنىمسىز ەڭبەكقورلىقپەن سەكسەننىڭ سەڭگىرىندە دە قۇلشىنۋ، ىزدەنۋ ارقىلى ومىردەگى ٴوز ورنىن، ٴوز تۇعىرىن، ٴوز بيىگىن قالىپتاستىرعان كەڭ تىنىستى، اقىننىڭ تاقىرىپ اياسىنىڭ كەڭدىگىمەن، وبىرازدى ويلارىنىڭ تەرەڭدىگىمەن، ويلى دا ورامدى كوركەمدىك قۋاتىنىڭ كۇشتىلىگىمەن جۇڭحۋاداي ۇلى مەملەكەتتىڭ كىتاپ قورىنا كىلاسيكالىق ولەڭ-جىرلارى ەنگىزىلگەن وقىمىستى دارا بوز اقىن.

ٴالى ەسىمدە كورنەكتى جازۋشى، قوعام قايراتكەرى قابدەش جانابىل ۇلى 2014-جىلى 28-جەلتوقساندا، شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴبىر بەتىن تولتىرىپ جازعان «ەركىنمەن بولعان ەسىل كۇندەر» دەگەن ماقالاسىن وقىپ، ەرەكشە اسەرلەندىم. سوڭىنا شىعا بەرگەنىمدە " مەن اقىن ءىنىم تۋرالى بۇل ەسسەمدى قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلىنىڭ ٴبىر شۋماق جوقتاۋىمەن اياقتايمىن" دەپتى...

بويىن شابىت بۋعاندا سەلكىلدەگەن،
بىرگە جۇرگەن كۇندەر-اي ەركىنمەنەن.
اق يىعى ەدى عوي اعاجايدىڭ،
قاشاعاندى، اي-شايعا كەلتىرمەگەن.
ولەڭ عۇمىر قاپىدا ٴتامامدالىپ،
تالاي-تالاي سىر قالدى شەرتىلمەگەن. مەنداعى قاجىمۇقان ٴابىلتاي ۇلىنىڭ ٴومىر ساپارىنداعى ۇلاعاتتى ەڭبەكتەرى مەن بۇگىنگى قاجىماس رۋحى، ەرلىك جىگەرىنە دەگەن وسكەلەڭ قۇرمەتىمدى بىلدىرە وتىرىپ.

سەكسەننىڭ سەڭگىرىندە جاسىماعان،
كوپ ەمەس-قوي، وزىڭدەي اسىل ادام.
جەتپىسكە جەتە بەرە جەر تايانىپ،
جاندار ٴجۇر جانىن ارەڭ اسىراعان.
جانى جايساڭ اعا جان ارداقتىسىڭ،
ەڭبەگىنە ەلىتىپ تاسىماعان.

حانزۋ تىلدە سويلەدى ولەڭدەرىڭ،
شار تاراپتى شارلادى كورەگەنىم.
سەكسەنىڭدە اتانىپ سەرى اقىن،
تورىنەن كورىنىپ-ەڭ ونەگەنىڭ.
توقسانىڭدا تولىقسىپ ولەڭ جازىپ،
وتىرعان كەلبەتىڭدى كورەرمە ەدىم.