ينفورماتسيا اشكەرەلەۋ: mzjubao@cnr.cn

ادەبيەت ارناسى

اداسقان اققۋ

来源:جۇڭگو قازاق راديو تورابى     |责编:阿依娜古丽|     发布日期: 2021-06-30 17:40


    (اڭگىمە) 
    بەيسەنباي ساۋىت ۇلى 

    ساعىم قۋعان سارى كۇز، كەڭ القاپتى قوعالى سازدى جاناي اعىپ جاتقان وزەن، بۇل ارا قۇس مەكەنى، نۋ ورماندى اعاشتىڭ باسىنا، قوعالى سازعا ۇيا سالعان قالىڭ قۇس. كول بەتىن جاپقان قۇستاردىڭ داۋىسىنان اسەم انمەن لىقسىپ جاتاتىن. جۇپ-جۇبىمەن اسىر سالعان قۇستار ءالميساقتان بەرگى ءوربىپ، ءوسىپ ـ ونگەن قارا قونىس التىن ۇيا، قۇت مەكەن وسى ەدى. اداسقان جالعىز اققۋ تەلمىرە قاراپ كوزىنەن بۇلبۇلى ۇشىپ، ولارعا جاپاق ـ جاپاق قارادى.


    ول موليە: -و، جالعان-اي، مىنا جالعىزدىقتان قۇلازىعان كولدە، ويسىراعان كوڭىل تۇڭىلىگى ءبىر اشىلمادى. جۇرتتا جالعىز قالعان نەدەگەن قورلىق قۇرسىن ـ اي، «جۇرتتا ءيت قالادى» دەۋشى ەدى، مەنىڭ سوندا ءيت بولعانىم با؟ دەپ سەندەلىپ، ءوز باسىن ءوزى كولگە توپەشتەپ، و ـ جاق، بۇل جاعىما قاراسام قۇلازيمىن دا تۇرامىن، تىم-تىرىس دۇنيە، تىنىش، ءۇپ ەتكەن جەلى جوق، تىمىق كول بەتى، باسقالارعا قاراسام جۇپتارىمەن كول بەتىندە قيقۋلاپ، قازدار قالقىپ، ۇيرەكتەر ءجۇزىپ جۇرگەنىن كورگەنىمدە قىزعانا ءىشىم تارىلا قارايمىن، ءبىراق مەنىڭدە امالىم جوق، مەن قازىر ۇيامدا جالعىز قالعانىم سەبەپتى، سەرپىلىپ ەشقايدادا شىعا الماي امالسىز جەتىم قالعانىمدى ءوزىم ءبىراق ءبىلدىم ـ دەپ قاڭىق، قاڭىق ەتكەن اداسقان جالعىز اققۋدىڭ شىدامى تاۋسىلىپ، سار سۇيەگى سىرقىراپ، تەرەڭنەن تىنىس الىپ، اۋىر كۇرسىنىپ جابىرقاپ، جاداپ ـ جۇدەپ، كوڭىلىن تۇمان باسىپ، بويى نارقاۋ تارتىپ، سان ويلاردىڭ ءتۇپسىز تەرەڭ قۇيىنا باتىپ ءوز-وزىنەن كۇڭكىلدەگەن توبىر اققۋ باسىن شايقاپ، شايقاپ جىبەرىپ، موينىن سوزىپ جان-جاعىنا قاراپ قويىپ، مۇڭايا كول شەتىندە تۇمسىعىن قاناتىنىڭ ىشىنە تىعىپ الىپ، ارا ـ تۇرا قاناتىن تۇمسىعىمەن تاراپ قويعاننان باسقا بىلەر ەشتەمەسى جوق، تەك كوزىن اشىپ ـ جۇمىپ، قاڭىق، قاڭىق ەتىپ دىبىستاپ قانا وتىرا بەردى. قوساعى مەن بالاپاندارىن ساعىنعاندا كوزىنەن اققان تارام، تارام تامشى جاسى كولگە تاما بەردى، تاما بەردى... «ۇشارعا قاناتىم جوق نە عىلايىن... » دەگەننەن باسقا ايتارى دا، بىلەرى دە قالمادى.


    اداسقان اققۋ جۇمىرتقادان شايقالىپ شىققاننان تارتىپ ءتىلى بىدىق، جالپاق تابان، بەت پىشىنى باسقا اققۋ بالاپاندارىنا ۇقسامايتىن تارعىلشىبار، سالاق قارىن، وڭ جاق توپشىسى تۋادا تۇسىنكى بولعاندىقتان ۇزاپ ۇشادا المايدى، ءۇي كۇشىك، تەك ءۇيتىپ-ءبۇيتىپ جۇمىس ىستەۋگە عانا بەيىمى بار. ءبىراق ىستەگەن جۇمىستارىنىڭ تامتىعى از، قوقىر ـ قوقسىقتاردى ۇياسىنا جيا بەرگەنگە ءماز. «الپىسقا كەلگەندە اتتىڭ بوعى التىن كورىنەدى» دەگەندى جاتتاپ العان سىپەتتى. «ون اققۋدىڭ دا ءبىر باسشىسى بار» دەگەن ەمەسپە. اداسقان اققۋدىڭ شالاعايلىعىن بۇرىننان اپدەن بىلەتىن اتا اققۋ ونىڭ قىلىعىنا تويمايتىن، وعان قاتتى رەنجىپ، كولدىڭ شەتىنە تۇرعىزىپ قويىپ، بەتىنە اجىرايىپ قاراپ تۇرىپ:


    ـ سەن ومىردەن تۇڭىلمە، وزىڭدى سۇيسەڭ، وزگەنى دە ءسۇي، قانشالىق شارشاساڭ سونشالىقتى باقىتتى ٴلاززات تاباسىڭ، ءومىر سەنىڭ ازابىڭا، كوز جاسىڭا، سەنىڭ قايراتىڭا مۇقتاج، قانشالىقتى ازاپتى كۇندەردى ارقالاساڭ ساعان بەرەر راحاتى دا وداندا ۇستەم بولماي ما قارعام. وزىڭدەي دوستارىڭا قاراشى، ءبارى دە كوپ ـ كورىم، سەن سياقتى ەمەس، سەنى كورسەڭ تۇرىڭە قاراماي باسقالاردىڭ جاعاسىنا جارماساسىڭ، ىشتەن شالىپ، توبىققا تەپكەندى عانا بىلەسىڭ، ودان قالسا قايداعى كەلەكە سوزدەرىڭمەن مازاقتايسىڭ دا جۇرەسىڭ، ارتىڭا ءبىر قارامايسىڭ. سەنىڭ بىلدىر ءتىلىڭدى ەشكىمدە ءتۇسىنىپ جاتقان جوق، ونىڭنىڭ ءبارى «بيلەي الماعان شوقپارىڭ باسىڭادا، ارتىڭادا تيەدىنىڭ» كەرى كەلىپ، ءوز باسىڭا شوقپار بولىپ تيگەنىن بىلمەيسىڭ، سونى دا ۇقپايسىڭ، الدى-ارتىڭا قاراپ جۇمىس ىستەمەيسىڭ اۋەل دەسەڭ قارىنداستارىڭ مەن ىنىلەرىڭەدە جەتپەيسىڭ، ولاردا جەلپىنىپ بالاپاندارىندا قانات ـ قۇيرىقتارىن جەتىلدىرىپ الدى. سەنى كورسەڭ باياعى كونە سۇردەكتەن جازعان جوقسىڭ، كورىنگەن جەرگە سالعان ۇيالارىڭنىڭ دا تامتىعى شامالى، ءجۇرىس-تۇرسىڭ دا تامتىق-تابىركە جوق، ىستەگەن ىستەرىڭە ءمان بەرمەيسىڭ، قالاي بولسا سولاي سويلەپ، قالاي-بولسا سويلاي جۇرە بەرەسىڭ ـ دەپ قالىڭ ۇيالى سازدىڭ شەتىندە قاتتى ۇرىسقانىن ەلەپتە قويعان جوق. كولدە جۇرسەڭ جاعاسىندا ءىنى ـ قارىنداستارىڭدى ۇزىن مويىنڭدى سوزىپ، ىسىلداپ قۋالايسىڭدا جۇرەسىڭ ـ دەدى قاناتىن كەڭ جايىپ، اقىرا ورىنىنان تىك تۇرىپ، بۇكىل كولدىڭ بارلىق جاعىنا كوزىن قىدىرتا سالىپ باسقادا بالاپاندارىنا اقىل ـ كەڭەسىن بەردى. بۇنى ەستىگەندە بالاپاندارى قۋانعاندارىنان قاقىلداپ قوشتاي جونەلدى.


    الدىڭعى جاعى كەڭ كوسىلىپ جاتقان ايدىن كول، ارتقى جاعى، تال، قايىڭ، بۇتا-بۇرگەن وسكەن ورمانمەن قابىسقان بىتىك وسكەن قوعالى ساز، بۇل ارا بۇرىننان بەرى اداسقان اققۋدىڭ اتا مەكەنى، اداسقان اققۋ بۇل مەكەننەن ءبىر ءومىر ۇزاپ شىقپاعان توبىر ەدى. ول اندا-ساندا جەم ىزدەپ شىقپاسا ەشقايدادا شىعۋعا باتىلى بارمايتىن مانگۇدىك. كەي-كەزدەرى ونىڭ قاسىنا كونە دوستارىنان كوكەك، ساۋىسقان، شاعالا، سۋبۇركىتى كەلىپ حال سۇراپ كەتەتىنى دە بار، بۇرىن ءومىر باقي كەلمەيتىن قۇستاردان، بۇگىن مىنە اياق ـ استىنان قاسىنا قاناتىن جەلپىلدەتە كەلىپ باياۋ عانا مويىنىن جيىرىپ، اياعىن الدىعا قاراي سوزعان ۇلپا ءجۇندى، ءمولدىر كوز، كەلتە مۇرىندى، الا مويىن ۇيىرەك كەلىپ قوندى.


    ـ اعاي، كولدى وزىڭىز عانا كوزەتىپ قالعانسىز با ـ دەدى كەۋدەسىن كەرە، جەمساۋىن بۇلتيتىپ، جاقىنداي بارىپ، سىقىلىقتاپ كۇلىپ، مويىنىن بۇلاڭداتىپ، قۇيرىعىن جەلپىلدەتكەن ەركە ۇيرەك.


    ـ ءيا قارىنداس ايتقانىڭدا راس، ءوزىم عانا بارشا كولدى كۇزەتۋگە ماجبۇر بولدىم، «باسقا تۇسسە باسپاقشىل» دەگەن وسى ەكەن. باسقالار قونىس اۋدارىپ جىلى جاققا كەتكەن ەدى مەن وسى رادا قىلپ قويدىم سەبەبى مەنىڭ بۇرىننان بەرى وڭ جاق توپشىم كوتەرىلمەيدى، ونىڭ ۇستىنە مىنا سالاق قارىنىم اۋىردا ۇشا المايمىن، ءسۇيتىپ امالسىز قاتاردان قالدىم عوي ـ دەدى كولگە قاراپ مۇڭايا.


    ـ اعاي، «تۋىس جاقىن ەمەس، قونىس جاقىن» دەگەن ەمەسپە. ءسىز ەكەۋمىز بۇرىننان بەرى تۋماساقتا تۋعانداي بولىپ «اۋىلىمىز ارالاس، قويىمىز قورالاس» بولىپ كەتكەمىز عوي، بۇگىن مەن وسى اراعا تۇنەسەم بولار ما؟ «جالعىزدىڭ ءۇنى، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس» دەگەن ٴوزىڭىز جالعىز قۇلازىپ جاتقانشا مەن وسىندا تۇنەي سالايىنشى؟ باسقا بارار جەر، باسار تاۋىم بولماي تۇر، ماقۇل دەڭىزشى،-دەدى جالبارىنعان ۇيرەك.


    ـ بىلدىر تىلىمەن، ج، جو ج جو جوق بولمايدى، ول قالاي ايتقانىڭ، بۇل اراعا تۇنەۋىڭە مۇلدەم بولمايدى، باسقا جاقتاعى كولدەرگە بارىپ تۇنەسەڭدە بولادى عوي، مەن بۇل اراعا سەنى تۇنەتە المايمىن، ءوزىم ارەڭ جۇرگەندە ءسوز تابار ءجايىم جوق ـ دەپ ءتىلىن ارەڭ جەتكىزگەن بىدىق اققۋ.


    ـ اعاسى قورىقپاڭىز، مەن سىزگە زالالىمدى سالمايمىن، ءسىز انا شەتتە، مەن مىنا شەتتە تۇنەي بەرەمىز عوي ـ دەپ بۇلاڭداعان ۇيرەك، جاۋتاڭداي ءجۇزىپ، بىدىق اققۋدىڭ قاسىنا كەلىپ جاناسا كەتتى.


    ـ ەي، جۇرتتا قالعان توبىر اققۋ، مىنا زامان قاي زامان «قوي ۇستىنە بوز توراي جۇمىرتقالاعان»، ۇشقان قۇستاي دامىعان، سەن قۇساپ كەشكە دەيىن كولدىڭ بەتىن كۇزەتىپ وتىرا بەرەتىن زامان ەمەس، بۇل قىلىعىڭ وزىڭ مەن كەتسىن، قاشان كورسەم اياعىڭنىڭ باسىنا قاراپ مولتەڭدەپ وتىراسىڭ، ونان قالسا توبىر توپشىڭدى شۇقىپ تۇراسىڭ، «ايىرىلما ۇيىرىڭنەن، ايىرىلساڭ ۇيىرىڭنەن، ەكى قولىڭ كەتپەس بۇيىرىڭنەن» دەگەن ەمەسپە، بۇل قىلىعىڭ وزىڭە عانا جاراسادى، بارلىعىن قۋىپ جىبەرىپ، وزىنىڭ جالعىز وتىرعانىن قاراشى، قاشان بولسا جان-جاعىڭدى جايپاپ جۇرەسىڭ، اۋىلىڭنىڭ قاسىنا ەل قوندىرعىڭ كەلمەيدى، وسىنشا كوپ ۇيانى سالىپ الىپ، ءبىرىن دە ىسكە جاراتپادىڭ، «كەمەدەگىنىڭ جانى ءبىر» دەگەن ەمەس پە. سەن مەنىڭ ۇزاق جىلدىق دوسىم بولعان سوڭ ايتقانىم، تۋرا ءتۇسىن ـ دەدى قارقىلداي كۇلىپ قاسىنا كەلىپ قونعان زامانداس دوسى قارالا مويىن ساق قۇلاق ساۋىسقان كول شەتىندەگى سالىندى بولىپ اعىپ كەلگەن، تومارداي اعاشقا كەلىپ قونا عالىپ، ءمولدىر كوزىن ويناڭداتىپ، ەسكى توماردى شۇقىپ، شۇقىپ جان-جاعىنا جالتاقتاي، شاقشيا اققۋعا قاراپ: -باۋىرىم ءبارىمىز قۇس تۇقىمداسپىز عوي: «دوس جىلاتىپ ايتادى، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى» ـ دەگەن ايتەۋ وزىڭە ـ ٴوزىڭ مىقتى بول، انا ـ مىنانىڭ سوزىنە ەرە بەرمە، كولىڭدى جاقسى كۇزەتىپ، دۇنيەلەرىڭە مىقتى بول، باسقالار تالان ـ تاراجىعا سالىپ جۇرمەسىن ،-دەدى.


    -ءاي دوسىم-اي، قايتەم ەندى اناۋىڭدا-مىناۋىڭدا كەلىپ، قاي-قايداعىنى ايتىپ ميىمدى جەپ قويدىڭدار عوي، ايتقاندارىڭا قۇلدىق، بولادى بولادى ـ دەپ كول شەتىندەگى ۇياسىنىڭ قاسىندا نە دەرىن بىلمەي بىدىرىقتاپ قالدى.


    ساۋىسقان: -ماقۇل وندا قوش بول دەدى دە، تومارعا تۇمسىعىن ۇيكەپ، ۇيكەپ الدى ـ ارتىنا قاراماي ۇشتى دا كەتتى.


    ـ ءاي سەندەر، قايدا باراسىڭداردا مەنى بارىڭ وسىلايشا تاستاپ كەتە بەرەسىڭدەرمە ـ دەپ سىنىق توپشىسىن ارەڭ قومداپ قويدى دا موينىن سوزا توقتاساڭشى، توقتاساڭشى دەگەن بىلدىر تىلىنە دە قارامادى.


    مۇڭايعان اققۋ كول بەتىندە تەرەڭ ويعا كەتتى: ـ تەسىك تاماق قۋ قۇلقىننىڭ سارپاڭىمەن وسىلايشا جۇرە بەرەم بە، وڭمەننەن وتەتىن سۇركەيلى سۋىقتا ءتۇستى. كۇز ءوتىپ قىراۋ قاباق، قىتىمىر قىستىڭ قىلىشىن سۇيرەپ كەلە جاتقانى مىناۋ، قايتتىم قازىر سوياۋداي سوقا باسىم عانا قالدى، جاپادان جالعىزبىن، بۇدان كەيىنگى كۇنىم نە بولماق، ءوستىپ ءجۇرىپ، مىنا ۇيامدا ءولىپ قالسام قايتەم. ۇيالاستارىمدى كورەتىن كۇنىم بولاما، قالايدا سولاردى ىزدەپ تابۋىم كەرەك قوي ـ دەگەن ويدىڭ جەتەگىمەن كەشتىڭ قايتىپ باتقانىن بىلمەيدە قالدى. تاعى كوزىنەن ىرشىپ تۇسكەن جاس كولگە ٴسىڭىپ كەتتى. ءسويتىپ اداسقان اققۋ كولىندە قالابەردى، قالابەردى.

 

نىلقى اۋداندىق بىرلىكساپ ٴبولىمنىڭ زەينەتكەرى

中央广播电视总台 央广网 版权所有

اداسقان اققۋ

ساعىم قۋعان سارى كۇز، كەڭ القاپتى قوعالى سازدى جاناي اعىپ جاتقان وزەن، بۇل ارا قۇس مەكەنى، نۋ ورماندى اعاشتىڭ باسىنا، قوعالى سازعا ۇيا سالعان قالىڭ قۇس.