جەڭىسبەك شۇكەن ۇلى 

    (شالقىما) 

    شۇرايلى تاۋلاردىڭ شىرايى ءسان-سالتاناتى ارينە باعالى وسىمدىكتەرىمەن جان-جانۋارلارىمەن ارتادى. جوتا- جونى جايلاۋلىق، سالما- سالمالارى قىستاۋلىق، ەتەگى كۇزەۋلىكپەن كوكتەۋلىككە ۇلاسىپ كەڭ جازىعى التىن ءداننىڭ ايرىلماس بولەگى بولىپ كەلەتىن ۇلى تاۋلاردىڭ قادىر قاسيەتىن جاسىل شالعىنىنا اۋناپ، ءمولدىر بۇلاعىنىڭ باستاۋ كوزىن تالداپ، تۇنىق اۋاسىنا جايلاپ وسكەن تاۋ ساعالاعانداردىڭ قايسىسى بىلمەيدى دەيسىز. كەڭ جازىقتىڭ ءبىر ءبۇيىرىن تارتقىلاي وراپ باس-اياعىن باسقا باعىتقا تۋرالاپ، كەستەلى سىرماقتاي ءبىر-بىرىنە جالعاسىپ جامىراعان قالىڭ ادىر-جوتالارىمەن مەنمۇندالاپ بالاعىنان ماي سورعالاتقان، جايلاۋلىعىمەن جاعالاسىپ قىستاۋلىقتارى ىرگە تەپكەن كوركەم جايىردىڭ دە جايى كىم-كىمدى بولسىن وزىنە قاراتپاي قويمايدى. بۇل تاۋدىڭ تابيعاتى قار جاستانىپ، مۇز قورساۋلانىپ جاتاتىن ۇلى تاۋلارعا قاراعاندا وسى ماۋسىمعا جارالعانداي جون-جوتاسىنىڭ قارى ات تۇسارىنان كەلسەدە، كۇن ۇزارتپاي باتىسىنىڭ جەلى قارىن تۇكتەگەندەي بەتكەي قىراتتارىنىڭ اق قارىن جىلعا-جىلعالارىنا ۇرلەي سۇرلەپ، قوڭىر اڭدارىمەن ءتورت تۇلىكتىڭ جايىلىسىنا قايتا ءورىس سيلايدى. انە، سول كەزدە ءبىز وسى وڭىردە قويداي ورەتىن قوياندارىنىڭ العاشقى قار تۇسىسىمەن قار بەتىن بەتالدى شيمالاماي ءبىر ىزبەن ارلى-بەرلى كەسىپ وتكەن سوقپاقتارىن ۇنەمى كورەتىنبىز. جارالمىشىنان كوجەگىن قانجىعا دا كورىسەيىك دەپ كورمەستەي تاستاپ كەتەتىنىن ادەتتە الدىڭنان تۇرا ۇمتىلىپ، ىلعيدا جالعىز قاشاتىنىمەن دالەلدەسەك، كوز الدىڭداعى ايپاراداي سوقپاعىن كورگەننەن سوڭ الدىڭعى ويىڭنان سۋىنىپ، قوياننىڭ ءبىر-ءبىرىن تاستاپ جەر اۋىپ الىسقا كەتپەيتىنىن بىلەمىز. قامىستىڭ سىلدىرىنان ۇرەي ارقالاپ، قىلت ەتكەنگە قياناتى جوق ءشوپ حورەكتى جانۋار بولسا دا، جۋاستى جۇندەيتىن، جۇيرىكتى كۇندەيتىن ارەكەت تابيعات دۇنيەسىندە دە ءدۇز بەرەتىندەي، كوز الدىڭداعى تەڭسىز قاتەگەز قيمىلدى كورىپ كوكىرەگىڭ مۇزداپ الا جونەلەتىنى شىندىق. قول توقپاقتاي عانا جانۋاردىڭ وسىنشالىق قاس دۇشپانىنىڭ مولدىعىنا قايران قالاسىڭ. جال، جايا، قازى، قارتاعا قاناعاتى قانباعان ادامزاتتا جايى كەلسە قاندى قاقپان، تۇزاعىن قۇرىپ، ءيتىن ايتاقتاپ، ءبىر شوكىم ەتىنە اۋىز سالاتىنىن قايتەسىڭ. مەن ءبىر اڭشىدان « ءتۇز بۇركىتى تۇلكىگە تۇسپەيدى، قايتا تۇلكىنىڭ كومەگىمەن ءتۇز قويانىن اۋلايدى، بۇركىت تۇلكىنىڭ سول ەڭبەگىنىڭ قارىمجىسىنا اۋجال ەتەرلىك ءدامدى-قۇجىردان اۋزىنان ءبولىپ بەرەدى» دەگەنىن ەستۋىم بار، بۇل ءسوزدىڭ نانىمدىلىعىن ايتار بولسام، بۇركىت توياتتاۋىن باسىپ ۇشقان ورىندا قوناعاسى اسىنىڭ ءجۇنىنىڭ دودا بولىپ جاتاتىنىن كورەمىز دە، ماڭىنان تۇلكىنىڭ قىلپىن سەزدىرمەي بۇقپانتايلاپ جۇرەتنىن ودان ءبىر قۋلىعىمىزدى اسىرىپ بايقاپ قالامىز. ءتۇز بۇركىتىنىڭ ادام باپتاۋىنسىز وزدىگىنەن ءتۇسىپ الىپ جەگەن تۇلكىنىڭ جەمتىگىن كەڭ ساحارادان بالا كۇننەن كورمەگەن ەكەنمىن. وسنى ويلاساق، ءار قادامى حاۋىپ-حاتەرگە تولى، دۇشپانى اسپاننان دا، جەردەن دە ءتىپتى وزىمەن قاتار شاۋىپ جۇرگەن بۇل جانۋار قالايشا قورقاق بولماسىن، وسى كۇنگە دەيىن تۇقىمىن جويماي كەلە جاتقانى انە سول قورقاقتىعىنىڭ حيقىمەتتىگىنەن بولار دەيمىن. بار بولعان پاناسى اتا-باباسىنان جاساپ كەلە جاتقان تۋىپ وسكەن مەكەنىنىڭ قاراعان- بۇتاسى، تاۋ-تاسى ەكەنىن بىلەمىز. قالىڭ قاراعاندى جىلعا اعىندار قويانداردىڭ قۇتتى ۇياسى سانالماق. جىنىنىڭ ماڭىنان جاۋىنان قورعانۋدىڭ ۇلكەن ساقتىق شارالارىن جاساپتا قويعان. الدىڭنان قاشقان قويانداردىڭ ءبىر شىنتاق ايلانباي جاتىپ، قىرات اسىپ، نەمەسە قالىڭ قاراعان اراسىنان جاسىرىنىپ جاتاتىن جولدارى ارقىلى ءوزىن قورعاۋ ءادىس ايلالارىن قۇنتتاپ قاراساڭ كورە الاسىڭ. وسىعان قاراپ، ونىڭ جاۋىنا قارادان قاراپ وڭايشىلىقتا جەم بولا كەتپەيتنىن، ءوزىنىڭ سىرىن بىلەتىن قاعۋشىسى قاسىندا بولاتىنىن سەزىنە الامىز.

    ءتۇز قويانىنىڭ ءتۇر تۇلعاسى بالا جاسىمنان كوزىمە ءۇيىر. شىنىداي باسىنا جارالعان قامىس قۇلاعى كورگەن جەردەن قويان ەكەنىن اڭعارتىپ، اراسى الشاق ەكى شىقشىتىنا بىتكەن قيعاش جانارى تورسىق ماڭدايىنا سونداي جاراسقان، سۇيرىك تۇمسىعىنا بىتكەن اسەم ءبىر نەشە تال مۇرتشاسى جىرق ەرىنىنىڭ ەرەكشەلىگىن اسىرىپ وزگەشە ءتۇر-ءتۇس سيلاعانداي سۇيكىمدىلىك قاسيەتىن ونان ارى تۇرلەندىرىپ جىبەرگەندەي، قولتىعىڭا قىسىپ، جۇمساق الاقانىڭمەن سىلاپ ايالاعىڭ كەلەدى. قاقاعان اياز شىلىڭگىر ىستىقتا بولسىن قوياننىڭ كوزى جاۋدىراپ، ءون-بويى ساۋدىراپ، قوس قۇلاعى سالبىراپ، ءجۇنى جالبىرلاپ كۇيزەلىس بەينەگە ەنگەنىن كورمەيسىڭ. قاشان كورسەڭ جۇگىرىسىنەن تانباي، جەكە دارا تىرشىلىك كورۋ نىسايىنان جازباي، ءوز تەگىنىڭ قادىر-قاسيەتىن ساقتاپ، قانشالىق ءشول، قاعىر دالا بولسادا ءوز مەكەنىنەن اتتاپ اۋماي مەكەنىنىڭ تەرىسكەن بۇتاقتارىنىڭ دانىنەن ءنار الىپ تىرشىلىك قۋاتىن ارتتىرىپ، شۋاق تاڭىن اتىرىپ، ۇرپاق جالعاپ كەلەدى.

    قويان ون ەكى جىل مۇشەلىگىندەگى 4-قاتاردان ورىن العان. تشقاننىڭ تىقىرىنان، سيىردىڭ سيراعىنان، بارىستىڭ بالاعىنان ورگەن بارلىق پالە-قالادان قويان جىلى قۇتىلاسىڭ دەگەن ەسكىدەن كەلە جاتقان ەسكەرتپە ءسوزىمىز دە بار. وسىعان قاراعاندا، قويان جىلى جۇتتى الاستاپ قۇت اپەرەتىن جىل.