اتويلاپ وتكەن ءومىر كەرۋەنىندە

(ەسسە)

كامالبەك بوقان ۇلى

您的浏览器不支持 audio标签

ءيا، عاسىر ءولاراسىنداعى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتيامىزدىڭ قۇرىلعان 100 جىلدىعىن قۇتتىقتاپ جاتقان تورقالى تويىمىزدىڭ مول داستارقانى جيىلا قويماعان، ەلىمىزدىڭ سانسىز ساۋلەتتى قالالارى مەن ۇلان-بايتاق، سايىن ساحارالارىندا، سان ساعادان وزدىرىلىپ جاتقان قۇتتىقتاۋ قيمىلدارى تولاستاي قويماعان قىزۋ مەرەيلى كۇندەرىنىڭ بىرىندە، ىلۋدە ءبىر كەزىگە بەرمەيتىن بايان اتامىزدىڭ دا دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ ٴجۇز جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ قيمىلى عاسىر ءولاراسىنداعى وسى ۇلى تويعا ءدوپ كەلدى. بۇل نەتكەن ساتىنە باستاعان ادام جانىن تەبىرەنتەرلىك كەرەمەت يگىلىكتى ءىس بولعانىنداي، بارىمىزدە وسى ٴجۇز جىلدىقتىڭ كۋاسىنداي، شاتتىقتىڭ شارباعىندا تەربەلگەندەي، ەسىل ەمىل وزەنى ارناسىنا سيماعانداي تولقىپ، شالقىپ اقسا، تارلان تارباعاتايدىڭ، كەرىم ورقاشاردىڭ، باي بارلىقتىڭ قاق ورتاسىنداعى بار قۇتىن ۇيىتىپ جاتقان ىرىستى داستارقانىنداي قۇلپىرعان قۇلىستاي اقتىلى مالىن اق قۇرتتاي قۇجىناتىپ، اق تۇيەنىڭ قارىنى جارىلىپ، بۇيرەك مايى بىتەۋ تۇسكەن مىناۋ شاقتا كول-كوسىر ىرىزدىعىن تارتۋ ەتتى. ءيا، شاڭىراعىمىزدان ءان اۋەلەپ، كۇي كۇمبىرلەي بەرسىن دەگەندەي مارحۇم اتامىزدىڭ دۇنيەگە كەلگەندىگىنىڭ ٴجۇز جىلدىعىن قۇتتىقتاپ، ات شاپتىرعانداي بۇگىندە كوپشىلىكتىڭ اق جارما تىلەگىندەي جۇرەگىمىزدە ماڭگىلىك قالاتىن، اڭىز بولىپ ايتىلاتىن، تاريح بەتىنە تاڭبالاناتىن ءبىر مۇعجيزا بولىپ قالارى حاق.

ءيا، كوممۋنيستىك پارتيامەن قارا ورمانداي حالقىنا سىڭىرگەن ەرەن ەڭبەگىن ەسكە ٴتۇسىرۋ بايلانىسىمەن اتامىزدىڭ كوزىنىڭ تىرىسىندە ءبىر رەت سۇحباتتا بولىپ، تەرەڭ اسەردەن تۋىنداعان اتامىزدىڭ قىسقاشا ءومىر باياندىق دەرەكتەرى باياندالعان ەسسەمدى نازارلارىڭىزعا وسى ورايدا ۇسىنايىن؛

بۇل كىسى شاعانتوعاي اۋداندىق پارتكومنىڭ بۇرىنعى ورىنباسار شۋجيى، اۋداندىق حالىق قۇرىلتايىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، سول جىلدارداعى قۇرمەتتى زەينەتكەر بايان قابدوللا ۇلى ەدى.

ول كەز، بايان اتامىزدىڭ 90 جاسقا قاراسادا قولىنا اسا تاياق ۇستاماعان، دەنساۋلىعى جاقسى، قارتتىقتىڭ قۇرىعىنا تۇسە قويماعان، ءوزىنىڭ سول تۇستاعى سالاۋاتىن ساقتاعان قالپىندا ەكەن. ول جىبەكتەي كولبىرەگەن كوڭىل كۇيىن كوپشىلىككە جايۋدان جازباعان مىنەزدەمەسىمەن بىزگە پەيىلدى تۇردە اتويلاپ وتكەن جىلدارىنان سىلدىراعان كۇمىس تەڭگەدەي ۇزىكتەر تاستادى:

−مەن 1921-جىلى ساۋان اۋدانىنىڭ ساندىحوزى اۋىلىندا مالشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن ەكەنمىن. سول ورىننان باستاۋىش ماعلۇمات العانمىن. كەيىن اۋىلدىڭ ساۋات اشۋ كۋرستارىنىڭ مۇعالىمى بولعانىم بار.سودان 1945-جىلى ەلىمىز ازاتتىق ارمياسىنىڭ قاتارىنا قوسىلىپ جاۋىنگەر بولدىم. مەنىڭ جان دۇنيەمدەگى وتان، حالىق دەيتىن سۇيىسپەنشىلىك جىگەر-قايرات وسى ۇلى شەرۋدەن قالىپتاستى.

1948-جىلى جەرگىلىكتى ورىنعا قىزمەتكە بولىنگەن كەشەگى جاۋىنگەر جاستىڭ الدىندا شىتىرمان قوعامدىق قيمىلداردىڭ ۇلكەن كىتابى پاراعىن اشىپ تۇردى. ءسويتىپ ول كىسى 1950-جىلداردىڭ باسىندا جەر رەفورماسىنىڭ ساۋانداعى لەگىنە كادر بولىپ قاتىناستى. بۇل بارىستا وعان سول كەزدەگى ۇيىم (شينجياڭ بەيبىتشىلىك جانە دەموكراتيانى قورعاۋ وداعىنىڭ) ساۋان اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ساناق، ۇگىت، ۇيىمداستىرۋ مىندەتى قاتارلى قات-قابات ماڭىزدى قىزمەتتەر جۇكتەلدى. جەر رەفورماسى تاربيەسىندە قوسىن تاربيەسىن كورگەن، ساناسى زامان ساۋلەسى وياتقان جالىندى جاس وزىنە تيەسىلى ءار ءبىر ءىستى ساياسات بويىنشا تىندىرۋعا جول قويىپ، جاڭا ومىرگە جارشى بولدى. باي شارۋا دەلىنگەندەردىڭ دارەجەسىنە قاراۋ، ولاردىڭ كەيىنگى الەۋمەتتىك قوعامدىق ورتاعا قوسقان ۇلەستەرىن ەسكەرۋ، جۇرت پىكىرىنە قۇلاق اسۋ ونىڭ قىزمەت ىستيلىندەگى قاتاڭ بويسۇناتىن پرينسىبى بولدى. ءسويتىپ، 1951-جىلى اسا ماقتانىشتى سەزىممەن كوممۋنيستىك پارتياعا مۇشە بولىپ، ءوز ءومىر جولىنا شىت جاڭا جول الدى.

باكەڭ بىلايعى جەردە ۇيىمنىڭ تالابى مەن قىزمەتتىڭ قاجەتى بويىنشا قوعامنىڭ ءار سالاسىندا باسشىلىق مىندەت ارقالاپ، مايساسىنا ەندى عانا سۋ جىبەرىلگەن تىڭ تىرشىلىكتىڭ اتويشىسى بولدى. 1953-،1954-جىلدارى ساۋان اۋدانى ساندىقوزى رايونىندا رايون باستىعىندىق؛1956-جىلعا دەيىن تارباعاتاي ايماقتىق ماقتا، ءجىپ-كەزدەمەلەر سەرىكتىگىنىڭ مەڭگەرۋشىسىندىك؛1957-جىلدان 1972-جىلعا دەيىن تارباعاتاي ايماقتىق استىق مەكەمەسىنىڭ باستىعى قاتارلى مىندەتتەردى جاۋاپكەرلىكپەن وتەدى. كەيىنگى جىلداردا باكەڭ اۋىل-قىستاقتاردا كەڭىنەن ورىستەتىلگەن سوتسياليستىك ءتالىم-تاربيە قيمىلىنا قاتىناسىپ، سول تۇستاعى الەۋمەتتىك جۇيەنىڭ جالپى اۋقىمىن دۇرىس تانىپ، قوعامدىق قاتىناستاعى اق-قارانى ايىرا الاتىن ازاماتتىق ءمورال قالىپتاستىردى. بۇل تۇستاردا دا ساۋان، قوبىقسارى، ءدوربىلجىن اۋداندارىنىڭ سوتسياليستىك ءتالىم-تاربيە قىزمەت گرۋپپاسىنىڭ باستىعىندىق قىزمەتتەر كەزەگىمەن جۇكتەلىپ وتىردى. وسى مەزگىلدەردە ول ىلە ايماعىندادا سوتسياليتىك ءتالىم-تاربيە جۇرگىزۋ قىزمەت اتىرەتىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، بۇل مىندەتتەردى دە اسا جاۋاپكەرلىكپەن وتەگەن.

1973-جىلى باكەڭ شاعانتوعاي اۋداندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيىندىق مىندەت ارقالايدى. ول كىسى: «ءومىر بىلسەڭءبىلىمىڭ جوعارىلار، تالعامدى قاشاندا بوس ءسوزدى دوعارار» دەيتىن حالىق دانالىعىن ەسىنە كەلتىردى. ءسويتتى دە، ءوزىنىڭ ەجەلگى «بارىدە وتان ءۇشىن، حالىق ءۇشىن» دەگەن بەرىك بەكىمىنە كەلدى. مىنە وسىلاي، كوپتى كورگەن كورەگەن باسشى پارتيانىڭ باعىت ساياساتتارىن باعدار ەتىپ، زارەدەي بولسادا حالىق يگىلىگى ءۇشىن تەر توگۇگە كىرىستى.

ەندىگى جىلىستاپ وتكەن جىلدار ىشىندە بايان اعا ىلعيدا ءوندىرىستىڭ الدىڭعى شەبىنەن تابىلدى. اق بوراندى بۇرقاقتاتىپ اسۋ اسقان شوپان كوشىندە ات بۋساندىرىپ العا ءوتتى. قارا توپىراقتى باۋىرشا تىلگەن ەگىنشىنىڭ جەر كەپەسىندە قارا شايمەن ءشولىن باستى. اق شالعىسىن جارقىلداتقان پىشەنشىلەرمەن كوگال ۇستىندە داستارقاندا بىرگە بولدى. سول تۇستا تىزگىن ۇستاپ قاۋىمعا سەركەلىك ەتكەن نە ءبىر جايساڭدارمەن سىر ءبولىستى. ءسويتىپ، شاعانتوعاي اۋدانىنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنىن كوكىرەگىنە ۇيالاتتى. شارۋاشىلىقتىڭ كۇن سايىن جىلت بەرگەن تىڭ تىرشىلىگىنە قاۋىممەن ورتاق قۋاندى. ءومىر ساپارىندا نە ءبىر تار جول، تايعاق كەشۋلەردەن ءوتىپ، توڭكەرىس شەبىندە تالاي-تالاي اۋىر جۇك ارقالاپ، قوعام قويناۋىندا ىسىلعان ساقا باسشى بۇكىل ەل حالقى يدەيانى ازات ەتىپ، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋ بەتالىسىن بويلاپ، قىزمەت ءتۇيىنىن شارۋاشىلىق قۇرىلىسىنا اۋدارعان كەلەلى بۇرىلىس كەزەڭىنە قادام تاستاعان وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىندا تاعى دا قوماقتى قىزمەتتەر ىستەدى. بۇل ونىڭ شاعانتوعاي اۋداندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى، ساياسي زاڭ كوميتەتىنىڭ شۋجيى، اۋداندىق ءتارتىپ-تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ شۋجيى، ساياسات تياناقتاندىرۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، اۋداندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى سەكىلدى ءبىر قىدىرۋ اسا ماڭىزدى، قات-قابات مىندەتتەردىڭ قاجەتىنە جەگىلىپ، ۇدەسىنەن شىققان تۇستارى ەدى.

اعامىز، ەڭ اۋەلى، ساياسات تياناقتاندىرۋ قىزمەتىندە قىزمەتكەرلەردى شىنايىلىققا باستاپ، اۋداندىق پارتكومنىڭ ءبىر تۇتاس باسشىلىعىندا، ءىس جۇزىندىككە بىرلەستىرە وتىرىپ، وبالدى، قاتە، جالعان دەلولارعا ءبىر-بىرلەپ اداقتاۋ جۇرگىزدى. ءسويتىپ اۋدان بويىنشا 686 ادامعا قاتىستى قاتە، وبالدى، جالعان دەلولار تۇبەگەيلى شەشىمىن تاۋىپ، پارتيانىڭ ءادىل ساياساتىمەن قامقورلىعىن ايگىلەدى جانە پارتيا ٴىستيلى، پاكتىك قۇرىلىسى ىسىندە ول نەگىزگى ساتىلارعا دەيىن ۇنەمى بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزىپ وتىردى. ساقتالعان ماسەلەلەرگە اۋداندىق پارتكومنىڭ تالابىنا ساي ىزدەنىپ، پارتيا ۇيىمدارىنىڭ كىرشىكسىز بولۋىنا نەگىز قالادى. ساياسي زاڭ كوميتەتىنىڭ قىزمەتىندە جوعارىنىڭ ورنالاستىرۋىنا ساي، قوعام ءتارتىبىن جان-جاقتى وڭاۋ، قىلمىستىلارعا قاتاڭ سوققى بەرۋ، زاڭ-ءتۇزىم تاربيەسىن كەڭىنەن ورىستەتۋ قيمىلدارىن قاداعالاپ ورنالاستىرۋلار جاساپ، اۋداننىڭ ورنىقتى ساياسي جاعدايىنا ات سالىستى. وسى ەڭبەكتەرى سول كەزدەگى بۇقارانىڭ جاقسى باعاسىن الدى.

بايان اقساقال شاعانتوعاي اۋداندىق 6-كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ تۇراقتى كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت وتەگەن تۇسىندا ءوزىنىڭ تولىسىپ كەلەجاتقان، كەمەل تاپقان اعالىق قۋاتىن اڭعارتتى. بۇل قىزمەت اۋدانداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ساياسي ومىرىندەگى كەلەلى ءىس دەپ بىلگەن ول، ءار دارەجەلى حالىق قۇرىلتايلارى مەن ۇكىمەتتەردىڭ ۇيىمدىق زاڭ-ەرەجەلەرىنىڭ تياناقتانۋىنا، قوعامدا ءتۇرلى زاڭدار مەن بەلگىلەمەلەردىڭ دۇرىس اتقارىلۋىنا قۋزاۋشىلىق ەتتى. ۋاكىلدەر مەن جورالاردىڭ ۇكىمەت ىسىنە ارالاسۋىنا، قۇندى ۇسىنىس-پىكىرلەر ۇسىنۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، اۋدان شارۋاشىلىعى مەن قوعامنىڭ دامۋىنا اقىل-پاراساتىن جۇمسادى...

قارتايسادا قايراتى قايتپاعان قادىرمەندى اقساقالىمىز:

 −مەن تۋعان حالقىمنىڭ الاقانىندا ەرجەتىپ، ازدى-كوپتى ەڭبەك ەتتىم. دەسەدە، ەل ۇمىتىنەن بۇكىلدەي شىعا الدىم دەپ ايتالمايمىن، ءالى دە سول حالىق ورتاسىندا زەينەتتى ءومىر كەشىپ كەلەمىن. «ەر قورعانى-سابىر، ەر سىنشىسى-حالىق» دەيتىن اتالى ءسوزىمىز بار، ءار قانداي ازامات ىستەگەن ىسىمەن، وي-پىكىرىمەن حالىق سارابىنا تۇسەدى، ەگەر حالىققا سىڭگەن ەڭبەگىم بوسقا كەتپەسىن دەسەڭ، حالقىڭنىڭ ساعان بەرگەن تاپسىرماسىن اقتاۋىڭ كەرەك، حالىقتىڭ ءىسى قاشاندا جەڭىلتەكتىكتى، تايازدىقتى، جالعاندىقتى قاجەت ەتپەيدى، تەرەڭ، تالعامدى، قاجىر-قايراتتى، ادالدىقتى قاجەت ەتەدى،− دەپ ويىن تۇيىندەدى. ەندەشە بايان اقساقالدىڭ سوڭعى ۇرپاقتارىنا اتا مۇراتىن جالعاستىرىپ، وتان ٴۇشىن، حالىق ٴۇشىن ەڭبەك ەتىپ، باقىتتى ٴومىر كەشىرۋلەرىن شىن جۇرەكتەن تىلەيمىز !

来源：中央广播电视总台

备稿：努尔孜亚

微信制作：古丽美热